Słownik
Obejście prawa podatkowego
„(…) o obejściu prawa można mówić wtedy, gdy postępowanie danej osoby zmierza do określonego, innego niż typowe w danych, wynikających z przepisów prawa, ukształtowania stosunków prawnych po to, by osiągnąć korzystny, z punktu widzenia tej osoby, rezultat prawny, sprowadzający się na gruncie prawa podatkowego w istocie do uniknięcia zapłacenia należnych podatków lub obniżenia ich wysokości*”*.
„We współczesnej literaturze światowej punktem wyjścia rozważań na temat nadużycia prawa w obszarze prawa podatkowego jako instytucji szczególnej jest powszechnie akceptowana przez doktrynę zasada, w myśl której, co do zasady, nie można podatnikowi czynić zarzutu z powodu jego działań zmierzających do obniżenia ciężarów podatkowych. (…) Spotykany w praktyce gospodarczej tzw. opór wobec podatków może się jednak przejawiać w działaniach będących realizacją zasady wolności gospodarczej, np. przez korzystanie, przez podatników z ulg podatkowych. Może także polegać na zachowaniach sprzecznych z prawem, polegających np. na wprowadzaniu organów podatkowych w błąd co do istnienia lub wysokości zobowiązania podatkowego, przy czym to ostatnie zachowanie leży poza zakresem zasady wolności unikania opodatkowania.
W odróżnieniu jednak od podatnika działającego sprzecznie z prawem, podatnik nadużywający wspomnianej zasady wolności nie uchyla się wprost od zapłaty podatku, a jedynie stara się nadać swojemu zachowaniu gospodarczemu takie cechy, aby nie stało się ono przedmiotem opodatkowania, mimo że ostateczny ekonomiczny rezultat osiąga taki sam, jak w przypadku zachowania stanowiącego przedmiot podatku.
Istotą działania podatnika jest więc podejmowanie czynności dozwolonych przez prawo w celu, którego prawo nie akceptuje. Cechą charakterystyczną omawianych działań jest ich podejmowanie z zastosowaniem środków, które trudno nazwać najprostszą drogą do osiągnięcia zamierzonego celu gospodarczego. Cechę tę określa się w literaturze jako „nieadekwatność” czynności do zamierzonego celu.*
Polska literatura prawnicza także dostrzega występowanie tego typu zachowań i na ich określenie używa terminu „obejście prawa podatkowego*”*.
W obowiązującym stanie prawnym na usuwanie skutków tzw. obejścia prawa przez podatników pozwala regulacja przepisu art. 199a OrdPU. Zgodnie z art. 199a § 1 OrdPU organ podatkowy, dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględnia zgodny zamiar stron i cel czynności, a nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony czynności. Jeżeli pod pozorem dokonania czynności prawnej dokonano innej czynności prawnej, skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności prawnej (art. 199a § 2 OrdPU).
Od 1 września 2005 r., tj. od dnia, w którym zaczął obowiązywać art. 199a OrdPU, organ podatkowy ma obowiązek wystąpienia do sądu powszechnego z powództwem o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa w sytuacji, gdy ze zgromadzonych dowodów wynikają wątpliwości co do istnienia tegoż stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe (art. 199a § 3 OrdPU). Podstawę do wszczęcia takiej akcji przed sądem powszechnym stanowi art. 1891 KPC. Stosownie do tego przepisu uprawnienie, o którym mowa w art. 189 KPC*, przysługuje również, w toku prowadzonego postępowania, organowi podatkowemu lub organowi kontroli skarbowej, jeżeli ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa jest niezbędne dla oceny skutków podatkowych.
„Nie sposób nie zauważyć, że ustawodawca zdecydował się tu na dość ryzykowny zabieg polegający na sprowadzeniu niejako do „wspólnego mianownika” stosunków zobowiązaniowych wywołanych zdarzeniami cywilnoprawnymi i stosunków zaistniałych w prawie podatkowym. Rozstrzygnięcie sprawy podatkowej uzależnione zostało od wyniku postępowania przed sądem powszechnym, którego inicjatorem (powodem) będzie organ podatkowy, a nie wyniku postępowania przed sądem administracyjnym”*.
Opracowane na podstawie:
Dzwonkowski H. (red.), Prawo podatkowe, Warszawa 2010, s. 121.
