strona główna baza prawa podatkowego . . . wywiad skarbowywywiad skarbowy

Wywiad skarbowy

Wywiad skarbowy jako szczególna forma wykonywania kontroli skarbowej pozwala na uzyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji o dochodach, obrotach i prawach majątkowych podmiotów podlegających kontroli skarbowej oraz podmiotów, wobec których zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa skarbowego.

Wywiadem skarbowym zgodnie z ustawą o kontroli skarbowej z dnia 28 września 1991r. są  komórki organizacyjne wchodzące w skład jednostek organizacyjnych kontroli skarbowej (np. urzędów kontroli skarbowej), które w ramach realizacji celów kontroli skarbowej przeprowadzają czynności wywiadu skarbowego. Inaczej, wywiad skarbowy to jedna z form realizacji kontroli skarbowej. Wywiad skarbowy pełni rolę uzupełniającą w stosunku do zadań organów kontroli skarbowej oraz organów państwowych.

Informacja o efektach działań wywiadu skarbowego jest corocznie przedstawiana Sejmowi i Senatowi przez Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej*.

            Czynności operacyjno-rozpoznawcze 

Wywiad skarbowy służy uzyskiwaniu, gromadzeniu, przetwarzaniu i wykorzystywaniu informacji o dochodach, obrotach rzeczach i prawach majątkowych podmiotów podlegających kontroli skarbowej, takich jak:

1. kontrola rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania podatków stanowiących dochód budżetu państwa, a także innych należności pieniężnych budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych;
2. ujawnianie i kontrola niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej;
3. kontrola źródeł pochodzenia majątku oraz przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych;
4. kontrola rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania  i wpłacania podatków stanowiących dochód jst;
5. zapobieganie i wykrywanie naruszeń krajowych przepisów celnych oraz ściganie naruszeń krajowych lub wspólnotowych przepisów celnych przez wykonywanie nadzoru trans granicznego osób, miejsc, środków transportu i towarów oraz dostawy kontrolowanej, w rozumieniu Konwencji sporządzonej dnia 18 grudnia 1997r. w Brukseli na podstawie art. K.3 Traktatu o UE w sprawie wzajemnej pomocy i współpracy między administracjami celnymi;
6. kontrola oświadczeń o stanie majątkowym osób zobowiązanych do ich składania, zatrudnionych lub pełniących funkcje w jednostkach organizacyjnych administracji celnej, podatkowej oraz kontroli skarbowej, podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, w tym zatrudnionych w urzędzie obsługującym tego ministra;
7. zapobieganie i ujawnianie przestępstw, o których mowa w art. 228-231 KK*, popełnianych przez osoby zatrudnione lub pełniące służbę w jednostkach organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych.

Ponadto, czynnością wywiadu skarbowego jest również uzyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji o podmiotach, co do których zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa skarbowego, o którym mowa w art. 107 § 1 KKS, czyli urządzanie lub prowadzenie wbrew przepisom ustawy lub warunkom koncesji bądź zezwolenia gier losowych, gier na automacie lub zakładów wzajemnych.

Regulacja dotycząca gromadzenia, przetwarzania i wykorzystywania danych o osobach została uznana za niezgodną z Konstytucją.  Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że niejasne i nieprecyzyjne formułowanie przepisu, które powoduje niepewność jego adresatów co do ich praw i obowiązków, oceniać należy jako naruszenie wymagań konstytucyjnych. Powoduje to bowiem stworzenie nazbyt szerokich ram dla organów stosujących ten przepis, które w istocie muszą zastępować prawodawcę w zakresie tych zagadnień, które uregulował on w sposób niejasny i nieprecyzyjny. Ustawodawca nie może przez niejasne formułowanie tekstu przepisów pozostawiać organom mającym je stosować nadmiernej swobody przy ustalaniu w praktyce zakresu podmiotowego i przedmiotowego ograniczeń konstytucyjnych wolności i praw jednostki.*

Do zakresu czynności wywiadu skarbowego należy zaliczyć prowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych w celu wykrycia, ustalenia sprawców oraz uzyskania i utrwalenia dowodów przestępstw przeciwko mieniu, jeżeli wartość mienia przekracza w dacie popełnienia czynu zabronionego pięćdziesięciokrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie odrębnych przepisów*. Ustawodawca nie zalicza tej kategorii przestępstw do zakresu działania wywiadu skarbowego, o którym mowa w art. 36 ust. 1 czy 2 KontrSkU, mimo iż jest wskazana jako jeden z celów kontroli skarbowej*.

Czynności wywiadu skarbowego przeprowadzają wyznaczeni do ich wykonywania pracownicy zatrudnieni w wywiadzie skarbowym, zwani pracownikami wywiadu skarbowego*. Zacytowany przepis stanowi, że nikt poza pracownikami wywiadu skarbowego nie może dokonywać czynności z zakresu tej materii.

Czynności, polegające na uzyskiwaniu, gromadzeniu, przetwarzaniu i wykorzystywaniu informacji o dochodach, obrotach, rzeczach i prawach majątkowych, mogą być prowadzone w formie czynności operacyjno-rozpoznawczych, w tym umożliwiających uzyskiwanie informacji oraz utrwalanie śladów i dowodów w sposób niejawny bądź z częściowo wyłączoną jawnością.*

W ramach czynności operacyjno-rozpoznawczych pracownicy wywiadu skarbowego mają prawo do obserwowania i rejestrowania, przy użyciu środków technicznych, obrazu zdarzeń w miejscach publicznych oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom – wyłącznie w toku czynności podejmowanych w celu ustalenia sprawców oraz uzyskania i utrwalenia dowodów przestępstw skarbowych lub przestępstw, o których mowa w art. 228-231 KK oraz naruszeń krajowych przepisów celnych oraz ścigania naruszeń krajowych lub wspólnotowych osób, miejsc, środków transportu i towarów oraz dostawy kontrolowanej*.

Czynności operacyjno-rozpoznawcze umożliwiające uzyskanie informacji oraz utrwalenie śladów i dowodów przestępstwa mogą być podjęte tylko wówczas, gdy inne środki okażą się bezskuteczne albo gdy zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że byłyby one bezskuteczne lub nieprzydatne do wykrycia przestępstwa. Ustawodawca zastrzegając możliwość dokonania tych działań jedynie w ramach czynności operacyjno-rozpoznawczych, podkreślając ich niejawny charakter daje pewną gwarancję proporcjonalności i przydatności stosowanych metod.*

Czynności operacyjno-rozpoznawcze powinny być wykonywane w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osoby, wobec której zostały podjęte. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie stwierdzał, że w treści konstytucyjnej przesłanki konieczności ograniczenia* mieszczą się wymogi niezbędności, przydatności i proporcjonalności sensu stricto. Spełnienie tych wymagań uzależnione jest od faktycznej potrzeby dokonania ingerencji w zakres korzystania z konstytucyjnego prawa lub wolności i od zastosowania przez ustawodawcę środków prawnych rzeczywiście służących realizacji zamierzonych celów. Chodzi ponadto o zastosowanie środków niezbędnych, w tym sensie, że chronić one będą określone wartości w sposób bądź w stopniu, który nie mógłby być osiągnięty przy zastosowaniu innych środków, a jednocześnie winny to być środki jak najmniej uciążliwe dla podmiotów, których prawo bądź wolność ulegają ograniczeniu.*

 W art. 36 ust. 3 KontrSkU, ustawodawca przewiduje możliwość wniesienia zażalenia na sposób prowadzenia czynności. Zażalenie jest skuteczne jeżeli zostanie wniesione do Prokuratora Generalnego w terminie 7 dni od dnia powzięcia wiadomości o ich stosowaniu.

 Art. 36b ust. 1 KontrSkU wprowadza możliwość uzyskiwania danych telekomunikacyjnych i pocztowych w celu ustalenia sprawców oraz uzyskania  i utrwalenia dowodów przestępstw skarbowych lub przestępstw, o których mowa w art. 228-231 KK, popełnianych przez osoby zatrudnione lub pełniące służbę w jednostkach organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, a także w celu zapobiegania i wykrywania naruszeń krajowych przepisów celnych oraz ścigania naruszeń krajowych lub wspólnotowych przepisów celnych przez wykonywanie nadzoru transgranicznego osób, miejsc, środków transportu i towarów oraz dostawy kontrolowanej. W tym zakresie wywiad skarbowy może mieć udostępniane dane*:

1. niezbędne do ustalenia zakończenia sieci, telekomunikacyjnego urządzenia końcowego, użytkownika końcowego:
   1. inicjującego połączenie,
   2. do którego kierowane jest połączenie;
   3. niezbędne do określenia:
      1. daty i godziny połączenia oraz czasu jego trwania,
      2. rodzaju połączenia,
      3. lokalizacji telekomunikacyjnego urządzenia końcowego.

Ponadto, zgodnie z treścią art. 180d ustawy prawo telekomunikacyjne, przedsiębiorcy telekomunikacyjni są obowiązani do zapewnienia warunków dostępu i utrwalania oraz do udostępniania uprawnionym podmiotom, a także Służbie Celnej, sądowi i prokuratorowi, na własny koszt, przetwarzanych przez siebie:

-           danych dotyczących użytkownika,

-           danych transmisyjnych, które oznaczają dane przetwarzane dla celów przekazywania komunikatów w sieciach telekomunikacyjnych lub naliczania opłat za usługi telekomunikacyjne, w tym dane lokalizacyjne, które oznaczają wszelkie dane przetwarzane w sieci telekomunikacyjnej wskazujące położenie geograficzne urządzenia końcowego użytkownika publicznie dostępnych usług  telekomunikacyjnych;

-           danych o lokalizacji, które oznaczają dane lokalizacyjne wykraczające poza dane niezbędne do transmisji komunikatu lub wystawienia rachunku;

-           danych o próbach uzyskania połączenia między zakończeniami sieci, w tym dane o nieudanych próbach połączeń, oznaczających połączenia między telekomunikacyjnymi urządzeniami końcowymi lub zakończeniami sieci, które zostały zestawione i nie zostały odebrane przez użytkownika końcowego lub nastąpiło przerwanie zestawianych połączeń. 

Co więcej, zgodnie z treścią art. 161 ustawy prawo telekomunikacyjne, udostępnieniu podlegają także:

1. nazwiska i imiona,
2. imiona rodziców,
3. miejsce i data urodzenia,
4. adres miejsca zameldowania na pobyt stały,
5. numer ewidencyjny PESEL – w przypadku obywatela RP,
6. nazwa, seria i numer dokumentów potwierdzających tożsamość, a w przypadku cudzoziemca, który nie jest obywatelem państwa członkowskiego albo Konfederacji Szwajcarskiej – numer paszportu lub karty pobytu,
7. dane zawarte w dokumentach potwierdzających możliwość wykonania zobowiązania wobec dostawcy publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych wynikające z umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych.

 Wywiad skarbowy może mieć udostępniane dane, które przedsiębiorca telekomunikacyjny świadczący publicznie dostępne usługi telekomunikacyjne jest obowiązany prowadzić w postaci elektronicznych wykazów abonentów, użytkowników lub zakończeń sieci, uwzględniając dane uzyskiwane przy zawarciu umowy*.

Wracając do art. 36b ust. 1 KontrSkU (dane gromadzone przed placówki pocztowe), wywiad skarbowy ma ponadto możliwość uzyskiwania danych identyfikujących podmiot korzystający z usług pocztowych oraz dotyczących faktu, okoliczności świadczenia usług pocztowych lub korzystania z tych usług oraz przetwarzania ich.

Dane, o których mowa powyżej, podmiot prowadzący działalność telekomunikacyjną lub operator świadczący usługi pocztowe, udostępnia nieodpłatnie*:

1. na pisemny wniosek Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej,
2. na pisemny wniosek pracownika wywiadu skarbowego posiadającego pisemne upoważnienie Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej do występowania w jego imieniu o udostępnienie danych, o których mowa wyżej,
3. za pośrednictwem sieci telekomunikacyjnej pracownikowi wywiadu skarbowego posiadającemu pisemne upoważnienie Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej do występowania w jego imieniu.

 Podmiot występujący z wnioskiem, informację o wystąpieniu przekazuje niezwłocznie Ministrowi Finansów, który w każdej chwili może zażądać od Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej informacji o przyczynach uzasadniających wystąpienie z wnioskiem, a także o sposobie wykorzystania danych uzyskanych od podmiotu prowadzącego działalność telekomunikacyjną lub operatora świadczącego usługi pocztowe*. Wniosek powinien być sporządzony na piśmie, a z jego treści powinno wyraźnie wynikać jaki jest zakres żądania. Jeżeli wnioskujący jest podmiotem uprawnionym do wystąpienia z takim żądaniem, przedsiębiorca telekomunikacyjny nie może odmówić udostępnienia informacji.*

Jeżeli wystąpienie z wnioskiem było nieuzasadnione, Minister Finansów nakazuje niezwłoczne, komisyjne i protokolarne zniszczenie danych uzyskanych od podmiotu prowadzącego działalność telekomunikacyjną lub operatora świadczącego usługi pocztowe (art. 36b ust. 5 KontrSkU). Minister Finansów powinien być poinformowany o każdym wniosku dotyczącym udostępnienia danych telekomunikacyjnych. Mechanizm ten ma na celu uskutecznienie nadzoru nad sposobem korzystania przez wywiad skarbowy z uprawnienia, o którym mowa w przytoczonym artykule.

Zgodnie z treścią art. 36b ust. 6 KontrSkU udostępnienie danych telekomunikacyjnych wywiadowi skarbowemu może nastąpić za pośrednictwem sieci telekomunikacyjnej, jeżeli sieć ta zapewnia:

1)    możliwość ustalenia pracownika wywiadu skarbowego uzyskującego dane, ich rodzaju oraz czasu, w którym zostały uzyskane;

2)    zabezpieczenie techniczne i organizacyjne uniemożliwiające osobie nieuprawnionej dostęp do danych.

Operator publicznej sieci telekomunikacyjnej, dostawca publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych oraz operator świadczący usługi pocztowe są obowiązani do zapewnienia na własny koszt warunków technicznych i organizacyjnych umożliwiających prowadzenie przez wywiad skarbowy kontroli operacyjnej*.

Czynności operacyjno-rozpoznawcze. Kontrola operacyjna

Ustawodawca definiuje kontrolę operacyjną w art. 36c ust. 4 KontrSkU, wskazując że jest to działanie polegające na niejawnym kontrolowaniu treści korespondencji oraz zawartości przesyłek, stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a w szczególności obrazu, treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych przy pomocy sieci telekomunikacyjnych.

Przeprowadzenie kontroli operacyjnej jest możliwe tylko w enumeratywnie wymienionych przypadkach, po spełnieniu określonych ustawą warunków proceduralnych. Kontrola operacyjna jako zespół czynności operacyjno-rozpoznawczych podejmowana jest w celu wykrycia, ustalenia sprawców oraz uzyskania i utrwalenia dowodów przestępstw:

1)    skarbowych, jeżeli wartość przedmiotu czynu lub uszczuplenie należności publicznoprawnej przekracza w dacie popełnienia czynu zabronionego pięćdziesięciokrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie odrębnych przepisów;

2)    skarbowych, polegających na urządzaniu lub prowadzeniu wbrew przepisom ustawy lub warunkom koncesji bądź zezwolenia gier losowych, gier na automacie lub zakładów wzajemnych;

3)    przeciwko obrotowi gospodarczemu, powodujących szkodę majątkową, jeżeli wysokość szkody przekracza w dacie popełnienia czynu zabronionego pięćdziesięciokrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie odrębnych przepisów;

4)    przyjmowania lub wręczania korzyści majątkowej w związku z pełnioną funkcją publiczną lub funkcją związaną ze szczególną odpowiedzialnością;

5)    ściganych z mocy umów i porozumień międzynarodowych.

Zastosowanie kontroli operacyjnej w wyżej wymienionych przypadkach będzie miało miejsce, jeżeli inne środki okazały się bezskuteczne albo zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne.*

Swoistym zabezpieczeniem przed dowolnością działania wywiadu skarbowego jest obowiązek uzyskania zgody Sądu Okręgowego w Warszawie do wszczęcia kontroli operacyjnej. Sąd ten udziela zgody na pisemny wniosek Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego.

W przypadkach niecierpiących zwłoki, GIKS może zarządzić, po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego, kontrolę operacyjną jednocześnie zwracając się do sądu z wnioskiem o wydanie postanowienia w tej sprawie. W razie nieudzielenia przez Sąd zgody w terminie 5 dni od dnia zarządzenia kontroli operacyjnej, Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej wstrzymuje kontrolę operacyjną oraz nakazuje niezwłoczne protokolarne, komisyjne zniszczenie materiałów zgromadzonych w wyniku jej stosowania*. Na pisemny wniosek GIKS, potwierdzony zgodą Prokuratora Generalnego, Sąd może odstąpić od zniszczenia materiałów dowodowych.

 Wniosek Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej powinien zawierać w szczególności*:

1)    numer sprawy i jej kryptonim, jeżeli został jej nadany;

2)    opis przestępstwa z podaniem, w miarę możliwości, jego kwalifikacji prawnej;

3)    okoliczności uzasadniające potrzebę zastosowania kontroli operacyjnej, w tym stwierdzonej albo prawdopodobnej bezskuteczności lub nieprzydatności innych środków;

4)    dane osoby lub inne dane, pozwalające na jednoznaczne określenie podmiotu lub przedmiotu, wobec którego stosowana będzie kontrola operacyjna, ze wskazaniem miejsca lub sposobu jej stosowania;

5)    cel, czas i zakres kontroli operacyjnej.

Kontrola operacyjna nie może trwać dłużej niż 3 miesiące, chociaż ustawodawca przewiduje możliwość wnioskowania o jej przedłużenie. Sąd, na pisemny wniosek Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej, złożony po uzyskaniu zgody Prokuratora Generalnego, może wydać postanowienie o jednorazowym przedłużeniu kontroli operacyjnej. Sytuacja ta może mieć miejsce, jeżeli w trakcie kontroli pojawią się nowe okoliczności, istotne dla wykrycia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego albo ustalenia sprawców i uzyskania dowodów takich przestępstw. Przedłużenie nie może trwać dłużej niż 3 miesiące, chyba że przesłanki przedłużenia, o których mowa wyżej, uzasadniają potrzebę przedłużenia kontroli operacyjnej na czas dłuższy niż 3 miesiące. Wówczas Sąd na pisemny wniosek GIKS, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego, wydaje postanowienie o prowadzeniu kontroli operacyjnej po upływie maksymalnego okresu.

Kontrola operacyjna kończy się z chwilą ustania przyczyn jej zarządzenia, nie później jednak niż z upływem terminu, na który została ustanowiona*.

Art. 36c ust. 17 KontrSkU w kwestii sposobu dokumentacji kontroli operacyjnej oraz przechowywania i przekazywania wniosków i postanowień, a także przechowywania i przekazywania oraz przetwarzania i niszczenia materiałów uzyskanych podczas stosowania tej kontroli odsyła do rozporządzenia Ministra Finansów.

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 10 lutego 2004r. w sprawie dokumentowania kontroli operacyjnej prowadzonej przez wywiad skarbowy określa w § 2 ust. 1 co stanowi dokumentację kontroli operacyjnej. Są to: