strona główna baza prawa podatkowego . . . udostępnianie akt w postępowaniu podatkowymudostępnianie akt w postępowaniu podatkowym

Udostępnianie akt w postępowaniu podatkowym

Artykuł 178 § 1 OrdPU w brzmieniu obowiązującym do 31.12.2008 r. nie mówił, tak jak obecnie, o uprawnieniu strony, lecz mówił o obowiązku nałożonym na organ podatkowy, polegającym na umożliwieniu stronie wglądu w akta sprawy, sporządzaniu z nich notatek, kopii lub odpisów. Jednocześnie organ podatkowy zobowiązany był do umożliwienia stronie dokonania tych czynności tylko w toku postępowania podatkowego. Obowiązujące od 1.1.2009 r. nowe brzmienie art. 178 § 1 OrdPU rozszerzyło ramy czasowe skorzystania przez stronę z tego uprawnienia i wyraźnie wskazało, że prawo to przysługuje również po zakończeniu postępowania. Nowelizacja jest niewątpliwie uzupełnieniem zasady jawności postępowania. 

„Możliwość zapoznawania się z aktami sprawy, ich przeglądania, sporządzania z nich notatek itp. to w świetle art. 178 i nast. ustawy z dnia 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) uprawnienie podatnika, a nie jego obowiązek. Temu uprawnieniu odpowiada obowiązek organu podatkowego umożliwienia podatnikowi skorzystania z możliwości przewidzianej przepisami prawa”.* 

Przepisy dotyczące udostępniania akt precyzują uprawnienia przysługujące stronie i wyraźnie wskazują, że ma ona prawo do:

1. przeglądania akt;

2. sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów;

3. żądania uwierzytelnienia odpisów lub kopii akt sprawy;

4. wydania jej z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów.

Prawo wglądu do akt i korzystanie z wymienionych powyżej uprawnień przysługuje stronie również po zakończeniu postępowania i nie może być ograniczone przez organ podatkowy. Jedyny wyjątek stanowi art. 179 OrdPU dotyczący dokumentów objętych ochroną tajemnicy państwowej, a także innych dokumentów, które organ podatkowy wyłączył z akt sprawy ze względu na interes publiczny. Prawo wglądu do akt musi być realizowane bez jego ograniczania przez organ podatkowy, gdyż tylko w ten sposób strona może w pełni wykonywać swoje uprawnienia procesowe, zapoznawać się z zebranym materiałem dowodowym, ustosunkowywać się co do niego, oceniać jego wiarygodność i moc dowodową oraz zgłaszać nowe wnioski dowodowe.* Przysługujące stronie prawo wglądu do akt jest nieograniczone (poza wspomnianym art. 179 OrdPU), co oznacza, że strona może je wykonywać w każdym czasie, wielokrotnie, w zależności od własnej potrzeby. Organ podatkowy nie może uchylić się od obowiązku zagwarantowania stronie przeglądania akt, powołując się na to, że strona raz już akta widziała bądź też że dowody danego rodzaju zostały zebrane w innym postępowaniu i strona mogła się w tej sprawie wypowiedzieć.* Strona ma prawo wypowiedzieć się w przedmiocie całego materiału dowodowego zgromadzonego w danej sprawie podatkowej, niezależnie od tego, w jakiej fazie jej załatwiania został on zebrany oraz przez który organ podatkowy: I czy II instancji.* Dla wglądu do akt nie ma znaczenia także rodzaj procedury. Uprawnienia te dotyczą każdego rodzaju postępowania: zwykłego oraz nadzwyczajnych.

Prawo wglądu do akt sprawy oznacza prawo przeglądania i zapoznawania się z treścią wszystkich pism, opinii, analiz, raportów, protokołów i adnotacji, a także wszystkich innych dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, bez względu na ich charakter prawny. Pojęcie akt sprawy jest w postępowaniu podatkowym szerokie i obejmuje nie tylko pisma składane w toku postępowania, lecz także całość ewidencji i dokumentacji znajdującej się w posiadaniu organu podatkowego , a także informacje podatkowe, o których mowa w rozdziale 11, oraz materiały zebrane od banków w trybie art. 184 i nast. OrdPU . Na akta administracyjne zdaniem NSA składają się różnorodne informacje dotyczące osoby ubiegającej się o wydanie decyzji lub innego aktu organu administracji publicznej.*

Możliwość wglądu do akt dotyczy także wglądu do danych objętych tajemnicą skarbową, o których mowa w art. 297 i art. 298 OrdPU. Zaniechanie wydania postanowienia o odmowie wglądu do akt ze względu na tajemnicę skarbową stanowi naruszenie przepisów postępowania mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy.* Nie ma też przeszkód, aby strona przeglądała informacje przedstawione przez banki oraz instytucje finansowe w trybie art. 182–185 OrdPU. Strona ma także prawo zapoznawać się z dokumentami, które nie są dowodami w sprawie, ale w aktach sprawy się znajdują, np. anonim, który miał wpływ na toczące się postępowanie* , na podstawie którego wszczęto postępowanie wobec strony

Jeżeli organ podatkowy odmawia wglądu do akt, powinien wydać w tej sprawie postanowienie, na które nie przysługuje zażalenie . Postanowienie to może zostać zaskarżone dopiero w odwołaniu od decyzji.

Zgodnie z zasadą jawności postępowania dla strony (art. 129 OrdPU) prawo wglądu do akt sprawy przysługuje wyłącznie stronie.* Może ona realizować to prawo osobiście lub przez swojego pełnomocnika (art. 137 OrdPU). 

Strona, przeglądając akta sprawy, może robić z nich notatki, kopie i odpisy. Może także żądać uwierzytelnienia odpisów i kopii dokumentów, ale zobowiązana jest pokryć koszty ich sporządzenia (art. 267 § 1 pkt 3 OrdPU)

„Ordynacja podatkowa nie określa ani wysokości, ani zasad ustalania kosztów sporządzania kserokopii, dając tym samym uprawnienie do ich ustalania organowi podatkowemu. Jednakże wysokość kosztów powinna odzwierciedlać faktyczne koszty sporządzenia kopii. Brak jest podstaw prawnych do doliczenia do skalkulowanej ceny kopii podatku od towarów i usług”.*

Przyznanie stronie prawa dokonywania kopii i odpisów z akt sprawy nie oznacza nałożenia na organy podatkowe obowiązku dostarczania stronom tych odpisów z urzędu.

Wgląd w akta sprawy może odbywać się tylko w lokalu organu podatkowego i tylko w obecności pracownika tego organu, co ma gwarantować nienaruszalność akt, tzn. uniemożliwić ich zniszczenie, zgubienie lub fałszerstwo. Przepisy nie przewidują tu żadnych wyjątków.

Przyznane stronie przez art. 178 OrdPU prawo wglądu do akt sprawy zostało ograniczone przez przepis art. 179 OrdPU w dwóch przypadkach: