strona główna baza prawa podatkowego . . . sprawozdanie z przepływów środków pieniężnychsprawozdanie z przepływów środków pieniężnych

Sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych

W komentarzu przedstawiono instytucję rachunku przepływów pieniężnych. W wyczerpujący sposób omówiono różnice między pośrednią a bezpośrednią metodą sporządzania rachunku przepływów pieniężnych. Przedstawiono okresy sprawozdawcze i rodzaje działalności prezentowane w rachunku. Przeanalizowano również problematykę przepływów pieniężnych dotyczących transakcji w walucie obcej oraz przepływów pieniężnych w ramach grupy jednostek powiązanych kapitałowo.

Uwagi ogólne

Jako jedną z podstawowych zasad rachunkowości wymienia się zazwyczaj zasadę memoriałową. Nakazuje ona ujmować i wyceniać w księgach rachunkowych każde zdarzenie gospodarcze w okresie, w którym ono nastąpiło, niezależnie od momentu rozliczenia (zapłaty). Toteż wykazany w tradycyjnym sprawozdaniu finansowym, opartym na zasadzie memoriałowej, pomiar przychodów i kosztów, a co za tym idzie zysk lub strata z działalności gospodarczej lub wydatki inwestycyjne nie są tożsame z wpływami i wydatkami finansowymi w ujęciu kasowym.
Adresat sprawozdania finansowego będzie co do zasady chciał poznać faktyczne przepływy finansowe, źródło ich pozyskania czy obszary wykorzystania. Informacje dotyczące przepływów pieniężnych za miniony okres w porównaniu z sytuacją finansową jednostki na dzień bilansowy pozwalają na ocenę przygotowania płatniczego jednostki oraz jej efektywności w odniesieniu do generowania i alokacji środków pieniężnych.
Informacji dotyczących faktycznych przepływów pieniężnych dostarcza właśnie sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych (art. 48b RachU*).*

Możliwość wyboru metody sporządzania rachunku przepływów pieniężnych

Ustawodawca dopuszcza możliwość wyboru metody rachunku przepływów pieniężnych. Kierownik jednostki ma prawo zdecydować, czy rachunek przepływów pieniężnych będzie sporządzany metodą bezpośrednią czy pośrednią. Regulacja ta jest zgodna z rozwiązaniem zawartym w MSR nr 7 ,,Rachunek przepływów pieniężnych, gdzie zaleca się metodę bezpośrednią, dopuszczając jednak też pośrednią. Dokonując zmiany metody, należy pamiętać o zasadzie ciągłości, która wymaga wskazania istotnych powodów zmian i ich skutków.

Wybierając metodę, kierownik jednostki powinien kierować się przede wszystkim przydatnością metody z punktu widzenia specyfiki działalności jednostki, oczekiwaniami odbiorców informacji finansowych, potrzebami zarządu jednostki czy możliwościami uzyskania wiarygodnych danych z systemu komputerowego stosowanego w jednostce.*

Zasadnicze różnice między metodą bezpośrednią i pośrednią

Dla potrzeb rachunku przepływów środków pieniężnych należy wydzielić działalności: operacyjną, inwestycyjną i finansową. Różnice między rachunkiem przepływów środków pieniężnych sporządzonym metodą bezpośrednią lub pośrednią sprowadzają się do sposobu prezentacji przepływów pieniężnych działalności operacyjnej. Natomiast w odniesieniu do pozostałych sfer działalności (czyli inwestycyjnej i finansowej) różnice nie występują. Do nich zastosowanie zawsze znajdzie metoda bezpośrednia, której istotą jest przedstawienie poszczególnych tytułów wpływów i wydatków, czyli klasyczne podejście kasowe.*

Metoda bezpośrednia

Stosując metodę bezpośrednią, odrębnie wykazuje się w ramach działalności operacyjnej podstawowe tytuły wpływów i wydatków, które są następnie agregowane do kwoty przepływów netto z działalności operacyjnej. Podstawę sporządzenia rachunku tą metodą stanowią wielkości pozyskiwane bezpośrednio z ewidencji księgowej lub ustalane drogą korygowania wyznaczonych memoriałowo przychodów ze sprzedaży i kosztów wytworzenia sprzedanych produktów oraz innych pozycji niepieniężnych.* Zaletę metody bezpośredniej stanowi fakt wykazywania w sposób przejrzysty i pozbawiony zniekształceń rzeczywistej struktury przepływów pieniężnych (w tym operacyjnych) w danej jednostce. Jej wadą jest natomiast z pewnością duży koszt i nakład pracy potrzebny do uzyskania danych niezbędnych do jej przygotowania.*

Należy zauważyć, że metodę bezpośrednią stosuje się coraz powszechniej w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej. Jednak kierownik, dokonując wyboru, powinien ustalić, czy jednostka jest już gotowa do poniesienia konsekwencji jego decyzji.

Sporządzanie rachunku przepływów pieniężnych metodą bezpośrednią rodzi konieczność przedstawienia w załączniku przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej ujętych według metody pośredniej. Czyli, jeżeli jednostka stosuje metodę bezpośrednią w załączniku przygotowuje cash flow dodatkowo metodą pośrednią. Poza tym powstaje też konieczność wyjaśnienia w notach do rachunku przepływów środków pieniężnych niezgodności między zmianami stanu pozycji bilansowych, zawartości merytorycznej pozycji złożonych czy przyczyn wykazywania danej pozycji właśnie w tym miejscu (np. wykazanie odsetek od kredytu w rachunku bieżącym w działalności operacyjnej, a nie finansowej).*

Metoda pośrednia

W rachunku przepływów środków pieniężnych sporządzanym metodą pośrednią wynik finansowy netto koryguje się o skutki transakcji niemających charakteru gotówkowego oraz o wyniki, które są konsekwencją przychodów i kosztów związanych ze sferą działalności inwestycyjnej i finansowej.* Za zaletę tej metody uznaje się niski koszt uzyskania danych oraz możliwość uchwycenia powiązań operacyjnych przepływów pieniężnych z zyskiem netto.* Jednak trudniej jest zinterpretować znaczenie korekt memoriałowych i określić ich wpływ na cash flow w jednostce.*

Okresy sprawozdawcze

W rachunek przepływów pieniężnych, analogicznie jak w innych elementach sprawozdania finansowego, należy przedstawiać dane porównywalne za okres poprzedni i bieżący. Jednak z uzasadnionych merytorycznie i prawnie przyczyn, podmiot może przedstawić sprawozdanie finansowe za okres inny niż wymagany generalnie przez ustawę o rachunkowości. Powoduje to, że okres sprawozdawczy nie pokrywa się z rokiem obrotowym. Nadal jednak na jednostce ciąży obowiązek wykazywania w sprawozdaniu finansowym danych porównywalnych, czyli prezentacji rachunku przepływów pieniężnych za bieżący okres sprawozdawczy oraz za analogiczny okres sprawozdawczy poprzedniego roku obrotowego (art. 48b ust. 2 RachU*).

Rodzaje działalności prezentowane w rachunku przepływów pieniężnych

Zgodnie z art. 48b ust. 3 RachU* w rachunku przepływów pieniężnych należy uwzględnić wszystkie wpływy i wydatki z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej jednostki, z wyjątkiem wpływów i wydatków będących rezultatem zakupu lub sprzedaży środków pieniężnych. Dla właściwego określenia wartości przepływów pieniężnych:

1) przez działalność operacyjną rozumie się podstawowy rodzaj działalności jednostki oraz inne rodzaje działalności niezaliczone do działalności inwestycyjnej (lokacyjnej) lub finansowej;

2) przez działalność inwestycyjną (lokacyjną) rozumie się nabywanie lub zbywanie składników aktywów trwałych i krótkoterminowych aktywów finansowych oraz wszystkie związane z nimi pieniężne koszty i korzyści;

3) przez działalność finansową rozumie się pozyskiwanie lub utratę źródeł finansowania [zmiany w rozmiarach i relacjach kapitału (funduszu) własnego i obcego w jednostce] oraz wszystkie związane z nimi pieniężne koszty i korzyści.

Należy podkreślić, że walory informacyjne rachunku przepływów pieniężnych są zależne w dużym stopniu od właściwego sposobu grupowania ogółu strumieni wpływów i wydatków, jakie mają miejsce w jednostce w trakcie okresu sprawozdawczego. Definicje rodzajów działalności przedstawione w art. 48b ust. 3 RachU* odbiegają zasadniczo od przyjętej w rachunku zysków i strat koncepcji klasyfikacji poszczególnych zdarzeń gospodarczych. Są one jednak pomocne w zrozumieniu istoty rachunku przepływów pieniężnych przez sporządzającego, odbiorcę czy kontrolującego te sprawozdania.*

Działalność operacyjna

Działalność operacyjna stanowi podstawowy rodzaj działalności gospodarczej jednostki, który powoduje powstanie przychodów oraz