strona główna baza prawa podatkowego . . . procedura kontroli skarbowejprocedura kontroli skarbowej

Procedura kontroli skarbowej

Procedura kontroli skarbowej, nazywana także postępowaniem kontrolnym, to szereg regulacji stanowiących o trybie i formie kontroli przeprowadzanej przez uprawnione podmioty. Jak się okazuje, jedynym aktem prawnym regulującym tę formę ingerowania w sferę funkcjonowania indywidualnych jednostek nie jest ustawa o kontroli skarbowej. Komentarz stanowi wyczerpujące źródło informacji o postępowaniu kontrolnym oraz towarzyszących mu zdarzeniach prawnych mających znaczenie dla kontroli skarbowej. 

 Postępowanie kontrolne to regulowany przepisami ciąg czynności podejmowanych przez uczestników postępowania. Jest to szczególny rodzaj procedury administracyjnej wszczynanej i kończącej się postanowieniem organu kontroli skarbowej. Zastosowanie do tej procedury mają przepisy ustawy o kontroli skarbowej, a w kwestiach nie uregulowanych tą ustawą, ustawodawca odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów Ordynacji podatkowej. Postępowanie kontrolne wreszcie, jest podstawową formą realizacji zadań kontroli skarbowej.*

 W art. 12 KontrSkU ustawodawca wskazuje, że postępowanie kontrolne powinno być prowadzone zgodnie z planem kontroli. Wyjątkowo, jeżeli okoliczności faktyczne uzasadniają niezwłoczne podjęcie kontroli bez doręczenia upoważnienia do przeprowadzenia czynności kontrolnych oraz wszczęcia postępowania kontrolnego. Wówczas upoważnienie do przeprowadzenia kontroli podatkowej doręcza się bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 3 dni od dnia wszczęcia kontroli*. Ponadto postępowanie kontrolne może być prowadzone poza planem kontroli* jeżeli:

1. uzyskane zostaną stosowne informacje (z reguły będą to informacje uzyskane w formie ustnej),
2. uzyskane zostaną stosowne materiały (dokumenty, inne rzeczy materialne),
3. przeprowadzone zostaną odpowiednie analizy (dokumenty, inne rzeczy materialne).*

Brak jest ustawowych ograniczeń w pozyskiwaniu wyżej wymienionych informacji. Mogą pochodzić ze źródeł własnych organów skarbowych, od Policji, bądź są to informacje anonimowe. Niezależnie od źródła czy wyników odpowiednich analiz, powód wszczęcia postępowania kontrolnego poza planem musi być uzasadniony ważnych interesem publicznym. Ze względu na tajność planów kontroli, kontrolowany nie jest świadomy czy postępowanie wszczęte z jego udziałem, toczy się na podstawie planu kontroli czy też poza tym planem.*

Plan kontroli ustalany jest przez dyrektorów poszczególnych urzędów kontroli skarbowej na podstawie zadań określonych przez Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej. Plan kontroli stanowi plan działania, od którego na podstawie innych uregulowań można odstąpić, co zostało wskazane wyżej, jednak nie w takim zakresie aby doszło do odejścia od zasady planowego działania kontroli skarbowej.*

Plan kontroli służy optymalizacji wszystkich działań kontrolnych, zapobiegając nadmiarowi, dublowaniu i zbiegowi kontroli w jednych obszarach i jednostkach, a pozostawianiu bez kontroli innych.*

            Wszczęcie postępowanie kontrolnego* i jego przebieg

Wszczęcie postępowanie kontrolnego następuje wyłącznie z urzędu w formie postanowienia*. Jest to przejaw zasady oficjalności wszczęcia postępowania kontrolnego, czego konsekwencją jest brak uprawnień podatnika, płatnika, inkasenta lub osoby trzeciej do zainicjowania takiego postępowania. Postępowanie kontrolne toczy się zgodnie z przepisami ustawy o kontroli skarbowej, a w zakresie nie uregulowanym tą ustawą, zastosowanie będzie miał dział IV OrdPodU „Postępowanie podatkowe”.*

Ustawodawca przyjął, że kontrola skarbowa może być wszczęta po okazaniu legitymacji służbowych i znaków identyfikacyjnych oraz doręczeniu postanowienia o wszczęciu postępowania kontrolnego. Samo okazanie znaków identyfikacyjnych i legitymacji służbowej nie jest wystarczające do wszczęcia postępowania kontrolnego, kontrolujący zobowiązany jest okazać upoważnienie do przeprowadzenia postępowania kontrolnego. Rozwiązanie to ma na celu zapewnienie kontrolowanego o działaniu organów kontrolujących zgodnie z procedurą kontroli oraz zgodnie z prawem, nie wpływa to jednak pozytywnie na zasadę szybkości postępowania.*

Do wszczęcia postępowania kontrolnego stosuje się odpowiednio przepisy art. 282b i 282c OrdPodU, oznacza to, że organ kontroli skarbowej zobowiązany jest do uprzedzenia kontrolowanego o zamiarze wszczęcia postępowania kontrolnego. Ustawodawca daje tym samym możliwość przygotowania się do kontroli, ale i wpływa na sprawność i szybkość prac organów kontrolujących.

Obowiązkiem poinformowania kontrolowanego o zamiarze przeprowadzenia postępowania kontrolnego nie objęto zamiaru przeprowadzenia kontroli podatkowej prowadzonej w ramach postępowania kontrolnego.

Doręczenie zawiadomienia o zamiarze wszczęcia postępowania kontrolnego może nastąpić w każdym trybie przewidzianym dla doręczenia pism w postępowaniu podatkowym, w tym poprzez doręczenie zastępcze oraz fikcję prawną doręczenia*.

Za datę wszczęcia postępowania kontrolnego uznaje się dzień doręczenia kontrolowanemu postanowienia o wszczęciu postępowania kontrolnego*. Stosując odpowiednio w tym zakresie przepisy Ordynacji podatkowej, zgodnie z treścią art. 282c, organ kontroli skarbowej nie ma obowiązku zawiadamiać kontrolowanego jeżeli:

1. postępowanie dotyczy zasadności zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług;
2. postępowanie ma być wszczęte na żądanie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe;
3. postępowanie dotyczy opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych;
4. postępowanie dotyczy niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej;
5. postępowanie ma być wszczęte w oparciu o informacje uzyskane na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
6. zostaje wszczęte w trybie nadzwyczajnym, o którym mowa w art. 13 ust. 9 KontrSkU;
7. postępowanie ma charakter doraźny dotyczący ewidencjonowania obrotu za pomocą kasy rejestrującej, użytkowania kasy rejestrującej lub sporządzania spisu z natury.

Ponadto, organ kontroli skarbowej nie musi zawiadamiać kontrolowanego, jeżeli z uzyskanych przez niego informacji wynika, że kontrolowany:

1. został prawomocnie skazany w RP za popełnienie przestępstwa skarbowego, przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, przestępstwa z ustawy o rachunkowości lub wykroczenia polegającego na utrudnianiu kontroli;
2. jest zobowiązanym w postępowaniu egzekucyjnym w administracji;
3. nie ma miejsca zamieszkania ani adresu siedziby albo doręczenie pisma na podane adresy było bezskuteczne lub utrudnione.

Z chwilą doręczenia postanowienia kontrolowanemu, postępowanie kontrolne uznaje się za wszczęte. Postanowienie powinno zawierać informację dotyczącą zakresu podmiotowego i przedmiotowego postępowania, przewidywany czas jego trwania. Wszczęcie postępowania kontrolnego:

1. oznacza nawiązanie stosunku procesowego między organem kontroli skarbowej a stroną postępowania kontrolnego oraz innymi ewentualnymi uczestnikami postępowania;
2. nie wywołuje skutku w postaci zawisłości sprawy (brak lis pendens);
3. skutkuje niemożnością wszczęcia postępowania podatkowego w sprawie stwierdzenia nadpłaty w zakresie zobowiązań podatkowych, których dotyczy postępowanie kontrolne
4. skutkuje niemożnością wszczęcia postępowania w przedmiocie indywidualnej pisemnej interpretacji o zakresie stosowania przepisów prawa podatkowego;
5. zawiesza prawo kontrolowanego do składania korekt deklaracji podatkowych na czas trwania postępowania kontrolnego*.

W ramach postępowania kontrolnego może być przeprowadzana kontrola podatkowa. Należy odróżnić regulację dotyczącą przebiegu kontroli podatkowej od przebiegu postępowania kontrolnego, mimo iż toczy się ona w ramach samego postępowania i objęta jest jego zakresem. Wszczęcie kontroli podatkowej jest uwarunkowane wszczęciem postępowania kontrolnego, natomiast dla możliwości rozpoczęcia postępowania kontrolnego nie jest wymagane wszczęcie kontroli podatkowej.

Kontrola podatkowa prowadzona jest na podstawie imiennego upoważnienia udzielanego przez organ kontroli skarbowej (udziela dyrektor urzędu kontroli skarbowej lub Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej). Wraz z doręczeniem upoważnienia, organ kontrolujący zobowiązany jest do okazania kontrolowanemu legitymacji służbowej lub innego dokumentu identyfikującego.*

Upoważnienie do przeprowadzenia kontroli podatkowej wręczane jest kontrolowanemu lub upoważnionemu zastępcy kontrolowanego (osoba fizyczna, wskazana przez kontrolowanego i zgłoszona naczelnikowi urzędu skarbowego, bądź członek zarządu, wspólnik lub inna osoba upoważniona do prowadzenia lub reprezentowania spraw kontrolowanego).

Upoważnienie do przeprowadzenia czynności kontrolnych kontroli podatkowej jest prawidłowe jeżeli zawiera:

1. podstawę prawną kontroli podatkowej,
2. oznaczenie organu kontroli skarbowej, odpowiedzialnego za przeprowadzenie kontroli,
3. datę i miejsce wystawienia,
4. imię i nazwisko inspektora, imiona i nazwiska pracowników, wykonujących czynności kontrolne, a także osób uprawnionych do udziału w czynnościach kontrolnych na podstawie ratyfikowanych przez RP umów międzynarodowych, oraz przedstawicieli organów Unii Europejskiej (jeżeli osoby takie będą brały udział w czynnościach kontrolnych),
5. numer legitymacji służbowej inspektora  i upoważnionych pracowników,
6. oznaczenie kontrolowanego,
7. wskazanie daty rozpoczęcia kontroli i przewidywanego terminu zakończenia kontroli,
8. zakres kontroli,
9. podpis osoby udzielającej upoważnienia, z podaniem zajmowanego stanowiska lub funkcji,

10. pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego.*

 Czynności kontrolne przeprowadza inspektor wraz z upoważnionymi pracownikami, po okazaniu legitymacji służbowych i znaków identyfikacyjnych*. W sprawie legitymacji służbowych i znaków identyfikacyjnych inspektoratów kontroli skarbowej i pracowników jednostek organizacyjnych kontroli skarbowej Minister Finansów wydał rozporządzenie z dnia 27 stycznia 2011r.*

 Art. 13 ust. 9 KontrSkU przewiduje instytucję nadzwyczajnego wszczęcia kontroli skarbowej. Przeprowadzenie kontroli w tym trybie możliwe jest po spełnieniu łącznie dwóch przesłanek:

1. istnieje uzasadnione przypuszczenie, że dany podmiot nie wywiązuje się  ze swoich obowiązków nałożonych przez przepisy prawa podatkowego,
2. istnieje uzasadnione przypuszczenie, że późniejsze przeprowadzenie czynności kontrolnych, może utrudnić uzyskanie materiału dowodowego, jaki uzyskać można przy niezwłocznym przeprowadzeniu kontroli lub istnieje przypuszczenie, że popełnione zostało przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe.

W takiej sytuacji podmiot kontrolujący zobowiązany jest do okazania legitymacji służbowych i znaków identyfikacyjnych oraz do doręczenia postanowienia o wszczęciu postępowania kontrolnego. Doręczenie upoważnienia musi nastąpić w terminie 3 dni od dnia wszczęcia kontroli. W przypadku doręczenia upoważnienia w wymaganym terminie, kontrola może toczyć się dalej a za datę jej wszczęcia przyjmuje się datę faktycznego rozpoczęcia kontrolowania. Natomiast niedostarczenie wymaganego upoważnienia powoduje, że dokumenty zebrane w toku przeprowadzonej kontroli podatkowej nie mogą stanowić dowodu w postępowaniu kontrolnym.

 Stosując odpowiednio przepisy Ordynacji podatkowej, przyjmuje się, że możliwe jest również przeprowadzenie kontroli podatkowej pod nieobecność kontrolowanego lub osoby przez kontrolowanego upoważnionej, lub członka zarządu, wspólnika, o czym mowa w art. 284a § 1a OrdPodU*. Przeprowadzenie kontroli jest możliwe za okazaniem legitymacji pracownikowi kontrolowanego, uznanego za osobę czynną, w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności lub w obecności przywołanego świadka, którym powinien być funkcjonariusz publiczny, niebędący jednak pracownikiem organu przeprowadzającego kontrolę.

Przeprowadzenie kontroli pod nieobecność kontrolowanego lub osób upoważnionych jest poprzedzone wezwaniem do stawienia się na miejscu, w którym można przeprowadzić czynności kontrolne, po upływie 7 dni od dnia doręczenia wezwania.

W przypadku niestawienia się kontrolowanego lub osoby działającej w jego imieniu, w miejscu wskazanym wezwaniem do stawienia się, wszczęcie kontroli ma miejsce w dniu upływu terminu wskazanego w wezwaniu. W konsekwencji, organy kontrolujące mogą legalnie przeprowadzać czynności kontrolne, a jeżeli w ich trakcie pojawi się kontrolowany lub osoba działająca w jego imieniu, organy kontrolujące doręczają upoważnienie do przeprowadzenia kontroli.

W nadzwyczajnym trybie kontroli podatkowej nie można przeprowadzać w stosunku do oświadczeń majątkowych*.

Kontrola skarbowa powinna być przeprowadzana zgodnie z planem kontroli, a w szczególności powinna mieścić się w terminie wyznaczonym przez ten plan dla jej zakończenia. Jeżeli zatem organ kontroli skarbowej nie zdoła załatwić sprawy w wyznaczonym terminie, zobowiązany jest powiadomić o tym kontrolowanego, podając przyczyny niedotrzymania terminu i wskazując nowy termin załatwienia sprawy (także jeżeli niedotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od organu). Konsekwencją  nieterminowości w przeprowadzaniu kontroli skarbowej jest możliwość zastosowania przez kontrolowanego ponaglenia na niezałatwienie sprawy w terminie właściwym. Ponaglenie powinno być skierowane do organu kontroli skarbowej wyższego stopnia. Czynności dokonywane po upływie terminu oznaczonego w upoważnieniu nie stanowią dowodu w postępowaniu podatkowym.*

            Zawieszenie kontroli*

Instytucja umożliwiająca wstrzymanie przeprowadzania kontroli, przewidziana w art. 284 § 5 OrdPodU w zw. z art. 13 ust. 9 KontrSkU, dotyczy sytuacji, w której brak jest faktycznej możliwości prowadzenia kontroli spowodowana z winy kontrolowanego (reprezentujących go osób, członka zarządu, wspólnika, innej osoby upoważnionej do reprezentowania lub prowadzenia spraw kontrolowanego).  Sytuacje, w których przeprowadzenie kontroli jest niemożliwe, nie zostały zdefiniowane przez ustawodawcę. Zatem do organu kontrolującego należy podjęcie decyzji o ewentualnym zawieszeniu, jeżeli okoliczności faktyczne uzasadniają taki krok. I tak zawieszenie kontroli nastąpi na pewno jeżeli nie jest zapewniony dostęp do dokumentów związanych z przedmiotem kontroli. Kontrolę zawiesza się do czasu umożliwienia przeprowadzenia tych czynności.

Kontrola jest zawieszana w formie pisemnego postanowienia. Postanowienie takie powinno zawierać warunki jakie muszą być spełnione, aby można było podjąć kontrolę ponownie.

Okres zawieszenia kontroli nie jest wliczany w czas trwania kontroli. Przewidziany w upoważnieniu do przeprowadzenia kontroli termin ulega automatycznemu wydłużeniu.

Z instytucją zawieszenia kontroli spotykamy się również, jeżeli brak jest możliwości ustalenia danych identyfikujących kontrolowanego (choć jest to odrębna instytucja prawna niż ta przewidziana w art. 284 § 5 OrdPodU). Art. 284a § 5 OrdPodU ustala 30-dniowy termin na ustalenie danych identyfikujących kontrolowanego, liczony od dnia wszczęcia kontroli, po bezskutecznym upływie którego kontrola jest zawieszana.  Jeżeli organ kontrolujący podjął decyzję o zawieszeniu, nie może kontynuować kontroli jeżeli nie uzyskał informacji o uzupełnienie brakujących danych, będących powodem zawieszenia. Jeżeli natomiast dane identyfikujące kontrolowanego zostały ujawnione, organ kontrolujący może wszcząć kontrolę ponownie w każdym czasie, według swojego uznania.

Jeżeli w ciągu 5 lat, od dnia wydania postanowienia o zawieszeniu kontroli, nie zostaną ustalone dane identyfikujące kontrolowanego, kontrola podatkowa zawieszona podlega umorzeniu. Umorzenie ma charakter obligatoryjny.

Postanowienie o zawieszeniu kontroli oraz postanowienie o umorzeniu kontroli pozostawia się w aktach sprawy*. Zacytowany przepis wskazuje na brak obowiązku doręczenia postanowienia o umorzeniu kontroli kontrolowanemu (za doręczenie uznaje się pozostawienie w aktach sprawy).

Uprawnieni do dokonywania czynności kontrolnych

W art. 13 ust. 7 i 8 KontrSkU wskazano podmioty, które mogą przeprowadzać czynności kontrolne. Zgodnie z treścią powołanych przepisów, uprawnionymi będą:

1. Inspektorzy kontroli skarbowej,
2. Upoważnieni pracownicy jednostek organizacyjnych kontroli skarbowej,
3. Osoby upoważnione na podstawie ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych,
4. Przedstawiciele organów Unii Europejskiej – w zakresie realizacji wspólnych programów finansowanych ze środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej.

Dostęp do ksiąg rachunkowych*

Głównym miejscem prowadzenia kontroli skarbowej jest siedziba kontrolowanego i tam organowi kontrolującemu udostępnia się księgi rachunkowe. Wyjątkowo, jeżeli księgi rachunkowe są przechowywane w innym miejscu, organ kontroli skarbowej może domagać się od kontrolowanego udostępnienia ich w siedzibie kontrolowanego albo udostępnienia w miejscu prowadzenia lub przechowywania.

 Wyjątkowo, kontrolujący może żądać wydania, na czas trwania kontroli, akt, ksiąg i wszelkiego rodzaju dokumentów związanych z przedmiotem kontroli, gdy podatnik nie zapewnia kontrolującym warunków umożliwiających wykonywanie czynności kontrolnych związanych z badaniem tej dokumentacji, a w szczególności nie udostępnia kontrolującym pomieszczenia i miejsca do przechowywania dokumentów.

Zasada czynnego udziału w kontroli

Ustawodawca przewidział dla kontrolowanego możliwość czynnego udziału w czynnościach przeprowadzanych przez organy kontroli skarbowej*. Przewidziano również odpowiedni tryb rezygnacji kontrolowanego z możliwości wzięcia udziału w tych czynnościach. Zgodnie z treścią art. 285 OrdPodU, czynności kontrolnych dokonuje się w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego wskazanej, chyba że kontrolowany zrezygnuje z prawa uczestniczenia w czynnościach kontrolnych.

Kontrolowany dokonuje rezygnacji z możliwości wzięcia udziału w czynnościach kontrolnych poprzez złożenie stosownego oświadczenia (zatem brak jest dorozumianej rezygnacji), dokonanego w formie pisemnej. Kontrolowany może zrezygnować z udziału we wszystkich czynnościach kontroli oraz tylko do niektórych. Złożenie rezygnacji nie oznacza jednak, że kontrolowanemu całkowicie zamknięto drogę uczestnictwa w czynnościach kontrolnych (kontrolowany może w każdej chwili odwołać oświadczenie o rezygnacji poprzez przystąpienie do czynności kontrolnych).*

Jeżeli kontrolowany nie złoży stosownego oświadczenia, dokonuje się adnotacji w protokole kontroli.

Kontrolowany może osobiście uczestniczyć w czynnościach postępowania, ale i poprzez swojego reprezentanta (np. w przypadku osób prawnych mogą to być członkowie zarządu czy wspólnicy).*

Kontrola działalności gospodarczej przedsiębiorcy (na podstawie ustawy o działalności gospodarczej)

Przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej stanowią podstawowe źródło prawa dla wszelkich działań kontrolnych podejmowanych przez organy administracji publicznej wobec przedsiębiorców. Kontrola ta jest uregulowana w art. 77 – 84d ustawy.  W zakresie, w jakim Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej nie porusza kwestii proceduralnych czy materialnych, należy stosować przepisy ustaw szczególnych w zależności od zakresu przedmiotowego kontroli oraz statusu organu kontrolnego (np. ustawy o kontroli skarbowej).

Kontrola przeprowadzana na podstawie usdg, jest kontrolą przedsiębiorców, a konkretnie działalności przedsiębiorców. Cechami stałymi tej kontroli są:

-           ustalenie i ujęcie stanu obowiązującego (wyznaczeń);

-           ustalenie i ujęcie stanu rzeczywistego (wykonań);

-           konfrontacja wyznaczeń z wykonaniami;

-           wyjaśnienie przyczyn stwierdzonej niezgodności lub niezgodności między wykonaniami a wyznaczeniami.*

 Przedsiębiorcą, według przepisów Usdg, jest osoba fizyczna, osoba prawna  i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną (np. spółki kapitałowe w organizacji), wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Ponadto przedsiębiorcami będą wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej*. Statusu przedsiębiorcy nie uzyskuje się przez samo podjęcie działalności gospodarczej, lecz przez uzyskanie odpowiedniego wpisu do rejestru.

Działalnością gospodarczą będzie zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły*. Natomiast przepisów Usdg nie stosuje się w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa, rybactwa śródlądowego, a także do wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów*.

Jeżeli wyżej wymienione podmioty, będące przedsiębiorcami, do których zastosowanie ma ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, prowadzą ją w sposób stwarzający zagrożenie dla życia lub zdrowia, stwarzający niebezpieczeństwo powstania szkód majątkowych w znacznych rozmiarach lub naruszenia środowiska, wójt/ burmistrz/ prezydent miasta niezwłocznie zawiadamia właściwe organy administracji publicznej (np. organ kontroli skarbowej celem przeprowadzenia właściwej kontroli).

Organ kontroli skarbowej, który podejmuje działania kontrolne w stosunku do przedsiębiorcy w rozumieniu Usdg, musi uprzedzić go o zamiarze wszczęcia kontroli (należy tu jednak pamiętać o tym, że nie ma obowiązku zawiadamiania oddzielnie o zamiarze przeprowadzenia kontroli podatkowej jeżeli zawiadamiano o zamiarze wszczęcia postępowania kontrolnego). Kontrola może dotyczyć przedsiębiorcy a jej przedmiotem może być tylko działalność gospodarcza tego przedsiębiorcy (niekoniecznie powodem wszczęcia kontroli zawsze będzie powstanie zagrożenia czy niebezpieczeństwa, o czym mowa szerzej wyżej).*

Nie zawiadamia się o zamiarze wszczęcia kontroli*, jeżeli:

1. kontrola ma zostać przeprowadzona na podstawie bezpośrednio stosowanych przepisów powszechnie obowiązującego prawa wspólnotowego albo na podstawie ratyfikowanej umowy międzynarodowej;
2. przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia;
3. kontrola jakości paliw jest przeprowadzana na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 sierpnia 2006r. o systemie monitorowanie i kontroli jakości paliw;
4. kontrola jest przeprowadzana w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów;
5. przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia, środowiska naturalnego;
6. przedsiębiorca nie ma adresu zamieszkania lub adresu siedziby lub doręczanie pism na podane adresy było bezskuteczne lub utrudnione.

Ponadto nie zawiadamia się kontrolowanego w przypadku kontroli, która dotyczy sytuacji opisanych w art. 282c OrdPodU (treść przepisu znajduje się powyżej).

Kontrolę wszczyna się nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż po upływie 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli. Jeżeli kontrola nie zostanie wszczęta w terminie 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia, wszczęcie kontroli wymaga ponownego zawiadomienia*. Kontrola może być wszczęta przed upływem 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia, jeżeli wnioskuje o to przedsiębiorca.

Zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów Usdg zawierać powinno: oznaczenie organu, datę i miejsce wystawienia, oznaczenie przedsiębiorcy, wskazanie zakresu przedmiotowego kontroli oraz podpis osoby upoważnionej do zawiadomienia.

Zgodnie z treścią art. 79a ust. 1 Usdg, czynności kontrolne mogą być wykonywane przez pracowników organów kontroli po okazaniu przedsiębiorcy albo osobie przez niego upoważnionej legitymacji służbowej upoważniającej do wykonywania takich czynności oraz po doręczeniu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli, chyba że przepisy szczególne przewidują możliwość podjęcia kontroli po okazaniu legitymacji. W takich przypadku upoważnienie doręcza się przedsiębiorcy albo osobie przez niego upoważnionej w terminie określonym w tym przepisach, lecz nie później niż trzeciego dnia od wszczęcia kontroli. Czynności kontrolne mogą być wykonywane także przez osoby niebędące pracownikami organu kontroli*.

 Podjęcie czynności kontrolnych po okazaniu tylko legitymacji służbowej (a więc bez doręczenie stosownego upoważnienia) może dotyczyć jedynie przypadków, gdy czynności kontrolne są niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia (przestępstwa lub wykroczenia skarbowego) lub dla zabezpieczenia dowodów jego popełnienia oraz jeżeli niezwłocznie przeprowadzenie kontroli uzasadnione jest bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego.

Upoważnienie do przeprowadzenia czynności kontrolnych nieco różni się od upoważnienia do przeprowadzenia kontroli podatkowej w zakresie podmiotów niebędących przedsiębiorcami w rozumienia ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Nie mniej jednak, niespełnienie wymogów jakim powinno odpowiadać upoważnienie, wskazanych w art. 79a ust. 6 Usdg, powoduje, że brak jest podstawy do przeprowadzenia kontroli.

Wszelka zmiana osób upoważnionych do wykonania kontroli wymaga wydania odrębnego upoważnienia i nie może ona prowadzić do wydłużenia ustalonego wcześniej terminu zakończenia kontroli.

Art. 80 Usdg informuje o tym, że wszelkich czynności kontrolnych dokonuje się w obecności kontrolowanego lub co najmniej osoby przez niego upoważnionej.* Przewiduje się odstępstwa od tej zasady w art. 80 ust. 2 Usdg, zatem można przeprowadzić czynności kontrolne pod nieobecność kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej, jeżeli (przesłanki pokrywają się z przesłankami wszczęcia kontroli jedynie poprzez okazanie legitymacji służbowej):

1. tak stanowią ratyfikowane umowy międzynarodowe;
2. przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia lub zabezpieczeni dowodów jego popełnienia;
3. kontrola jest prowadzona w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów;
4. przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem.

Kontrolę przeprowadza się w siedzibie kontrolowanego lub w miejscu wykonywania działalności gospodarczej oraz w godzinach pracy lub w czasie faktycznego wykonywania działalności gospodarczej przez kontrolowanego*. Postulat sprawnego i niezakłócającego normalnego trybu funkcjonowania działalności gospodarczej, zawarty w art. 80b Usdg, przeprowadzania kontroli ma na celu nie tylko niespowodowanie strat dla kontrolowanego, ale i zbadanie jak na co dzień wygląda praca kontrolowanego i czy ma ona odzwierciedlenie w deklarowanych dokumentach, zeznaniach czy sprawozdaniach. Bezpośrednio z zasadą sprawności kontroli wiąże się prawo kontrolowanego do wniesienia sprzeciwu na niektóre czynności kontrolne. Jest to możliwe, kiedy kontrolowany chce sprawdzić:

1)    sposób wszczęcia kontroli wobec przedsiębiorcy, w tym zasadność wszczęcia kontroli bez wcześniejszego zawiadomienia*;

2)    sposób wykonywania czynności kontrolnych*;

3)    w przypadku wszczęcia czynności kontrolnych po okazaniu legitymacji służbowej niepoinformowanie kontrolowanego przedsiębiorcy o jego prawach i obowiązkach w trakcie kontroli*;

4)    prowadzenie kontroli bez udziału kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej*;

5)    podjęcie i prowadzenie więcej niż jednej kontroli działalności przedsiębiorcy*;

6)    przekroczenie czasu trwania kontroli*.

Sprzeciw powinien być wniesiony w terminie 3 dni roboczych od dnia wszczęcia kontroli, natomiast organ, do którego sprzeciw skierowano (organ kontroli skarbowej), ma kolejne 3 dni robocze na rozpatrzenie sprzeciwu. Na postanowienie organu o odstąpieniu od czynności, na które wniesiono sprzeciw, lub na postanowienie o ich kontynuowaniu, kontrolowanemu przysługuje zażalenie, które należy złożyć  terminie 3 dni od dnia otrzymania postanowienia. Zażalenie jest rozpatrywane w terminie 7 dni od dnia wniesienia.

Sprzeciwu nie można wnieść jeżeli organ przeprowadza kontrolę, powołując się na potrzebę przeciwdziałaniu popełnienia przestępstwa lub wykroczenia albo na potrzebę zabezpieczenia dowodów ich popełnienia oraz w przypadku kontroli działalności przedsiębiorcy w zakresie objętym nadzorem nad rynkiem kapitałowym, nadzorem bankowym, nadzorem ubezpieczeniowym, nadzorem emerytalnym, nadzorem sanitarnym*. Wniesienie sprzeciwu powoduje wstrzymanie czynności kontrolnych przez organ kontroli, którego sprzeciw dotyczy, z chwilą doręczenia kontrolującemu zawiadomienia o wniesieniu sprzeciwu do czasu rozpatrzenia sprzeciwu, a w przypadku wniesienia zażalenia do czasu jego rozpatrzenia*. W przypadku wniesienia sprzeciwu przez kontrolowanego, organ kontrolujący może dokonać zabezpieczenia dowodów mających związek z przedmiotem i zakresem kontroli, na czas rozpatrzenia sprzeciwu. Zabezpieczeniu podlegają dokumenty, informacje, próbki wyrobów oraz inne nośniki informacji, jeżeli stanowią lub mogą stanowić dowód w toku kontroli*.

Jeżeli w wyniku przeprowadzanej kontroli, kontrolujący poniósł szkodę, może on na zasadach i w trybie przewidzianym w odrębnych przepisach, domagać się odszkodowania. Zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego, art. 417 – 421 (odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa, jst lub innej osoby prawnej wykonującej władzę publiczną za niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej). Odpowiedzialność ta obejmuje:

-           damnum emergens (rzeczywistą szkodę) oraz

-           lucrum cessans (utracone korzyści).

 Zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej i jej art. 81, przedsiębiorca zobowiązany jest prowadzić i przechowywać w swojej siedzibie książkę kontroli oraz upoważnienia i protokoły kontroli. Książka ta służy do dokumentowania liczby i czasu trwania kontroli jego działalności. Książka kontroli może być prowadzona również w formie elektronicznej, a dane w niej w niej zawarte odpowiadają tym, które przedsiębiorca posiada w dokumentach. Książka zawiera wpisy dokonywane przez organ kontroli, o czym szerzej w art. 81 ust. 2 Usdg*.  Powinna ona być okazana kontrolującemu w chwili wszczęcia kontroli, ewentualnie kopie odpowiednich jej fragmentów lub wydruki z systemu informatycznego. Jeżeli książka kontroli jest w posiadaniu innego organu kontrolującego, przedsiębiorca okazuje ją w siedzibie organu kontroli w ciągu 3 dni roboczych od dnia oddania jej przez organ kontroli.

Nie można podejmować w jednym czasie więcej niż jednej kontroli  działalności przedsiębiorcy, nie dotyczy to sytuacji gdy*:

1. ratyfikowane umowy międzynarodowe stanowią inaczej;
2. przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, przeciwdziałania popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub zabezpieczenia dowodów jego popełnienia;
3. kontrola jest prowadzona w toku postępowania prowadzonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów;
4. przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego;
5. kontrola dotyczy zasadności dokonania zwrotu podatku od towarów i usług przed dokonaniem tego zwrotu;
6. przeprowadzenie kontroli jest realizacją obowiązków wynikających z przepisów prawa wspólnotowego o ochronie konkurencji lub przepisów prawa wspólnotowego w zakresie ochrony interesów finansowych Wspólnoty Europejskiej;
7. kontrola dotyczy zasadności dokonania zwrotu podatku od towarów i usług na podstawie przepisów o zwrocie osobom fizycznym niektórych wydatków związanym z budownictwem mieszkaniowym.

 Bardzo ważnym elementem kontroli na podstawie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, wyróżniającym od kontroli przeprowadzanej na gruncie Ustawy o kontroli skarbowej, jest ograniczenie czasowe możliwości przeprowadzania kontroli. Szczegóły tego zagadnienia przybliża nam art. 83 Usdg, zgodnie z którym czas trwania wszystkich kontroli organu kontroli u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym nie może przekraczać: