strona główna baza prawa podatkowego . . . księgi podatkoweksięgi podatkowe

Księgi podatkowe

W komentarzu przedstawiono wyczerpującą charakterystykę instytucji ksiąg podatkowych w polskim prawie podatkowym. Opisano przede wszystkim ich rodzaje oraz rolę, jaką pełnią w systemie ewidencji i dokumentacji podatkowej. Zwrócono również uwagę na zasady ich przechowywania.

Funkcja ksiąg podatkowych

Definicja legalna ksiąg podatkowych została umieszczona w art. 3 pkt. 4*, w dziale I Ordynacji podatkowej, zatytułowanym „Przepisy ogólne”, obok takich terminów, jak „obowiązek podatkowy” czy „zobowiązanie podatkowe”.

Aby prawidłowo zrealizować obowiązek podatkowy konieczne jest odtworzenie działań i faktów związanych z danym podmiotem, kształtujących podatkowy stan faktyczny*. Celem prowadzenia ksiąg podatkowych jest odzwierciedlenie rzeczywistego przebiegu zdarzeń skut­kujących opodatkowaniem w określonej wysokości. Księgi zawierają kwoty transakcji, które ustawodawca uznaje za zdarzenia prawnopodatkowe. Dla podatników dokonu­jących samowymiaru podatku księgi pełnią funkcję memoriałową.

Prowadzenie ksiąg podatkowych ma charakter instrumentalny wobec obowiąz­ku zapłaty. Zapisy w księgach nie mogą jednak ani tworzyć, ani modyfikować obowiązku podatkowego, gdyż ten może wynikać wyłącznie z przepisów prawa materialnego*.

Należy pamiętać, że rodzaj oraz stopień skomplikowania prowadzonej dokumentacji zależy od rodzaju podatku oraz formy opodatkowania. Zapisy w księdze służą wszakże do zarejestrowania zdarzeń, które odzwierciedlają obowiązek podatkowy, a po dokonaniu wymiaru – zobowiązanie podatkowe. Z punktu widzenia elementów konstrukcji podatku zapisy w księgach podatkowych powinny odzwierciedlać podstawę opodatkowania w prawidłowej wysokości.

Księgi podatkowe pełnią funkcję kontrolną w procesie badania samowymiaru podatku. Organ podatkowy, dokonując oceny prawidłowości danych zawartych w deklaracji podatkowej, powinien sięgnąć właśnie do ksiąg podatkowych. Może to uczynić w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, kontroli skarbowej czy w postępowaniu podatkowym, które zmierza do korekty samowymiaru.

Poza tym istotną rolę  księgi podatkowe  pełnią w systemie prawa jako środki dowodowe w postępowaniu podatkowym. Księgi podatkowe stanowią bowiem dowód na to, co wynika z zawartych w nich zapisów, pod warunkiem że są rzetelne i niewadliwe (por. art. 193 OrdPU*). Za rzetelne każe ustawodawca uznać te księgi, których zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty. Natomiast niewadliwe będą te księgi, które są prowadzone zgodnie z zasadami wynikającymi z odrębnych przepisów. Jednocześnie ustawodawca przyznaje księgom podatkowym domniemanie rzetelności i nie­wadliwości (prawidłowości), co oznacza, że ciężar dowodu przeciwnego spoczywa na organie podatkowym. Domniemanie to, dopóki nie zostanie obalone, dopóty wiąże organ podatkowy. Jeśli księgi są rzetelne i niewadliwe, to organ podatkowy nie będzie mógł przyjąć do podstawy opodatkowania innych wielkości niż te, które z ksiąg wynikają. Odrzucenie księgi jako nierzetelnej lub wadliwej uprawnia lub zo­bo­wiązuje organy podatkowe do zastosowania zastępczej metody wymiaru, jaką jest oszacowanie podstawy opodatkowania. Także w przypadku braku ksiąg podatkowych organ podatkowy jest zobowiązany do dokonania oszacowania podstawy opodatkowania. Przesłanką jest brak danych koniecznych do ustalenia podstawy opodatkowania, niezależnie od tego, jakie są przyczyny tego braku.* Przyczyny braku ksiąg nie mają znaczenia.* (art. 23 OrdPU*).

Nieprowadzenie księgi podatkowej wbrew obowiązkowi, nierzetelne prowadzenie księgi stanowi przestępstwo lub wykroczenie skarbowe (art. 60 i art. 61 KKS*).

Rodzaje ksiąg podatkowych