strona główna baza prawa podatkowego . . . kary porządkowe w postępowaniu podatkowymkary porządkowe w postępowaniu podatkowym

Kary porządkowe w postępowaniu podatkowym

W komentarzu można prześledzić całą ścieżkę nakładania kary porządkowej przez organ podatkowy. Omówiono, kiedy można wymierzyć karę porządkową, w jakiej wysokości, oraz w jaki sposób ukarany może wystąpić o jej uchylenie bądź kontrolę jej zasadności. Zawarte są także cenne wskazówki zaczerpnięte z bieżącego orzecznictwa, dotyczące prawidłowego stosowania instytucji w praktyce. Kara porządkowa jest instytucją, której celem jest zdyscyplinowanie uczestników postępowania i wymuszenie posłuchu postanowieniom organów podatkowych. Równocześnie ma zapewnić sprawny przebieg postępowania i wydanie rozstrzygnięcia w przewidzianym ustawowo terminie.* Przepisy regulujące stosowanie kary porządkowej zostały umieszczone w art. 262 do 263 Ordynacji Podatkowej. Podatnik, aby uniknąć obciążenia go karą porządkową, powinien pamiętać, aby stawiać się na każde wezwanie organu podatkowego. Przepisy dot. kary porządkowej znajdują zastosowanie w postępowaniu podatkowym oraz kontrolnym. 

Zakres zastosowania

Zachowanie podatników w toku postępowania sprawdzającego, a także w związku z innymi czynnościami urzędowymi organów podatkowych, nie jest zagrożone karą porządkową (NSA z 7 stycznia 2000r., I SA/Ka 963/98) [[a]] Zachowanie podatników w toku postępowania sprawdzającego /dział V ustawy/, a także w związku z innymi czynnościami urzędowymi organów podatkowych, nie jest zagrożone karą porządkową.

Czynności zagrożone karą

Art. 262 Ordynacji Podatkowej stanowi, że karą porządkową można obciążyć – stronę, pełnomocnika strony, świadka lub biegłego, jeżeli zostali prawidłowo wezwani przez organ podatkowy i jednocześnie:

1. Nie stawili się bez uzasadnionej przyczyny, mimo, że byli do tego zobowiązani

2. Bezzasadnie odmówili złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin, lub udziału w tej czynności. Odmowa złożenia zeznania, wyjaśnienia musi mieć charakter jednoznaczny i wskazywać na brak woli poddania się obowiązkom nałożonym przez organy podatkowe. (NSA 12 listopada 2008r., II FSK 1088/07)[[a]] Odmowa złożenia zeznania, wyjaśnienia musi mieć charakter jednoznaczny i wskazywać na brak woli poddania się obowiązkom nałożonym przez organy podatkowe.

Z kolei za uzasadnioną przyczynę odmowy złożenia zeznań lub wyjaśnień może zostać uznana jedynie taka przyczyna, która ma uzasadnienie prawne. Odmowa nie będzie mogła zostać uznana za uzasadnioną, jeżeli nie nastąpi w oparciu o przepisy art. 195 lub art. 196 OrdPU, które określają, kto i w jakich okolicznościach może odmówić złożenia zeznań.

3. Bez zezwolenia organu opuścili miejsce przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem

Zawarty w tych przepisach katalog zachowań uczestników postępowania jest katalogiem zamkniętym, co oznacza, że stosowanie kary porządkowej w innych sytuacjach jest niedopuszczalne, nawet gdyby ich zajście utrudniało prowadzenie postępowania lub hamowało jego tok. (NSA z 29 sierpnia 2002r., I SA/Po 533/01)[[a]]  Także odmowa złożenia przez stronę postępowania podatkowego oświadczenia o stanie majątkowym na określony dzień (art. 258a par. 3 Ordynacji Podatkowej), jako nienależąca do tego katalogu, nie może być podstawą wymierzenia kary porządkowej. (NSA z 12 listopada 2008r., II FSK 1088/07)[[a]] Odmowa złożenia przez stronę postępowania podatkowego oświadczenia o stanie majątkowym na określony dzień (art. 258a par. 3 O.P.) nie stanowi przesłanki nałożenia na nią kary porządkowej na podstawie art. 262 par. 1 pkt 2 O.P.

Każde z zachowań określonych w Art. 262 OrdPU. może być samoistną podstawą orzeczenia kary. Mogą również kumulatywnie stanowić podstawę wymiaru kary. Jednak w przypadku zbiegu różnych zachowań wymienionych w tych przepisach, wobec tej samej osoby powinna zostać wymierzona tylko jedna kara porządkowa.

Aby wezwanie przez organ podatkowy było prawidłowe, muszą zostać spełnione wszystkie wymagania art. 144-154 Ordynacji Podatkowej. Rolę prawidłowego wezwania podkreśla orzeczenie NSA z 6 marca 2002r., I SA/Łd 344/00[[a]]  w którym sąd uznał za nieprawidłowe wezwanie, w sytuacji, gdy odbierający wezwanie potwierdził jego doręczenie bez wskazania daty doręczenia. W wezwaniu musi być zawarte pouczenie przez organ podatkowy o skutkach niezastosowania się do wezwania, w szczególności o możliwości wymierzenia kary porządkowej. W przeciwnym razie niemożliwe jest późniejsze wymierzenie kary porządkowej. (NSA z 29 sierpnia 2002r., I SA/Po 533/01)[[a]] Warunkiem wymierzenia kary porządkowej w związku z niedopełnieniem obowiązku określonego w art. 262 Ordynacji podatkowej jest ponadto pouczenie przez organ podatkowy osoby zobowiązanej do jego wykonania o skutkach niezastosowania się do wezwania.

Dodatkowo, karę porządkową można wymierzyć także wobec:

a) Osoby, która wyraziła zgodę na powołanie jej na biegłego

b) Osób trzecich, które bezzasadnie odmawiają okazania przedmiotu oględzin

c) Uczestników rozprawy, którzy przez swoje niewłaściwe zachowanie utrudniają przeprowadzenie rozprawy

Organ podatkowy nie może wymierzyć kary porządkowej w przypadku przesłuchania strony w trybie art. 199 Ordynacji podatkowej. Przesłuchanie strony postępowania jest bowiem możliwe, ale tylko po wyrażeniu przez nią zgody. Stosuje się wówczas przepisy dotyczące przesłuchania świadków, z wyłączeniem przepisów o środkach przymusu, czyli m. in. karze porządkowej. 

Wysokość kary

Ustawodawca określił jedynie górną granicę kwoty kary porządkowej. Oznacza to, że organ podatkowy nakładając karę porządkową samodzielnie decyduje o jej wysokości - biorąc pod uwagę całokształt okoliczności sprawy – ale jej wysokość nie może przekroczyć kwoty wskazanej w ustawie.

Warto zwrócić uwagę, że prawidłowe stosowanie instytucji kary porządkowej musi nawiązywać także do podstawowych zasad prawa karnego, czy też karno-skarbowego, takich jak np. zasada adekwatności kary, tak aby jej nałożenie a przede wszystkim jej wymiar mógł być uznany, w świetle całokształtu okoliczności sprawy w konkretnym wypadku za sprawiedliwy i uzasadniony. (NSA z 18 lipca 2000r. I SA/Kr 2246/98)[[a]] Art. 262 par. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa /Dz.U. nr 137 poz. 926 ze zm./ mimo iż nie stanowi typowej normy prawa karnego, to jednakże jego prawidłowe stosowanie musi nawiązywać także do podstawowych zasad prawa karnego, czy też karno-skarbowego, takich jak np. zasada adekwatności kary, tak aby jej nałożenie a przede wszystkim jej wymiar mógł być uznany, w świetle całokształtu okoliczności sprawy w konkretnym wypadku za sprawiedliwy i uzasadniony.

Tę myśl rozwinął WSA w Opolu orzeczeniem z 12 września 2006r., I SA/Gd 149/06[[a]] ,stwierdzając, że chociaż w ordynacji podatkowej nie wymieniono żadnych przesłanek, którymi organy podatkowe powinny się kierować przy określaniu wysokości kary porządkowej, to takie przesłanki można wywnioskować z obowiązującej w demokratycznym państwie prawa ogólnej zasady miarkowania kary. Wysokość nałożonej kary porządkowej powinna zatem uwzględniać zarówno okoliczności podmiotowe, związane z uczestnikiem postępowania, jak i okoliczności przedmiotowe związane z czynem. Niezbędne staje się wykazanie przez organy podatkowe wszelkich okoliczności, które w jego ocenie przemawiały za zastosowaniem jej o tak znacznym stopniu dolegliwości. Muszą to być okoliczności świadczące o wysokim stopniu zawinienia, szczególnie nagannym postępowaniu uczestnika postępowania.

Należy pamiętać, że górna wysokość kary porządkowej nie jest stała i zgodnie z art. 262a podlega w każdym roku podwyższeniu - w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w pierwszych dwóch kwartałach danego roku, w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku. Jeżeli wskaźnik ten ma wartość ujemną, kwota kary porządkowej nie ulega zmianie. Wysokość kwoty ogłasza minister właściwy do spraw finansów publicznych (w porozumieniu z Prezesem Głównego Urzędu Statystycznego) w drodze obwieszczenia w Monitorze Polskim, do 15 sierpnia danego roku. Kwota jest zawsze zaokrąglona do pełnych setek złotych.

Aktualna górna kwota kary porządkowej wynosi 2.700 zł. (obwieszczenie ministra finansów z dnia 2 sierpnia 2011 roku)[[a]] 

Tryb nakładania kary porządkowej