strona główna niezbędnik słownik

Wyróżnia się następujące rodzaje sprawiedliwości:

• sprawiedliwość poziomą – która polega na nakładaniu takiego samego obciążenia podatkowego na podmioty znajdujące się w takiej samej sytuacji (mające taką samą zdolność płatniczą),
• sprawiedliwość pionową – która polega  na różnym traktowaniu pod względem podatkowym podmiotów znajdujących się w różnych sytuacjach (mających różną zdolność płatniczą).

„Takie rozumienie sprawiedliwości wskazuje na jej ścisły związek z równością. W jednym ze swoich orzeczeń TK stwierdził, że: »(...) zasada równości wymaga, aby podmioty charakteryzujące się daną cechą istotną w równym stopniu były traktowane równo. Równość oznacza także akceptację różnego traktowania przez prawo różnych podmiotów. Wynika to z faktu, że równe traktowanie przez prawo tych samych podmiotów pod pewnymi względami oznacza z reguły różne traktowanie tych samych podmiotów pod innymi względami«”*.

Sprawiedliwość podatkowa jest realizowana poprzez:

• powszechność i
• równość opodatkowania.

O powszechności opodatkowania można mówić:

• w ujęciu szerokim - czyli w odniesieniu do podatków w ogóle i 
• w ujęciu wąskim - ograniczonym do poszczególnych podatków.

„W ujęciu szerokim powszechność opodatkowania wyraża się w postulacie, zgodnie z którym wszyscy (wszystkie podmioty) winni łożyć na pokrywanie wspólnych potrzeb i w granicach wyznaczonych tymi potrzebami, w takim stopniu, w jakim określają to ustawy podatkowe.

W wąskim ujęciu powszechność odnosi się do danego podatku i jest oceniana ze względu na rodzaj podatku oraz jego zakres podmiotowy i przedmiotowy. Wskazuje się np. na to, że podatek dochodowy od osób fizycznych wówczas będzie powszechny, gdy wszystkie osoby fizyczne (aspekt podmiotowy powszechności) będą uiszczały ten podatek od wszystkich swoich dochodów (aspekt przedmiotowy powszechności)”*.

Zasada sprawiedliwości podatkowej często pojawia się w orzecznictwie konstytucyjnym w sprawach podatkowych. Także w wyrokach sądów administracyjnych można znaleźć odniesienia do niej. Dla przykładu NSA w wyroku z 13.01.1994  zwraca uwagę, iż  „(…) wszelkie przywileje podatkowe (a takimi są zarówno zwolnienia podatkowe, jak i ulgi podatkowe) są wyjątkiem od jednej z kluczowych zasad każdego demokratycznego państwa prawnego realizującego zasady sprawiedliwości społecznej. Zwolnienia i ulgi podatkowe przyznawane tylko niektórym podatnikom są odstępstwem od zasady sprawiedliwości podatkowej, która wymaga powszechności opodatkowania oraz równości podatkowej, wymagając od wszystkich obywateli jednomiernej ofiary na cele publiczne. Zasada sprawiedliwości podatkowej jest nie tylko postulatem nauki pod adresem ustawodawcy i praktyki stosowania prawa, ale ma swoje umocowanie również w obowiązującym w Polsce systemie prawnym. Art. 1 Konstytucji RP stanowi bowiem, że "Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej", a równość określona w art. 67 ust. 2 Konstytucji polega według orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego (por. np. orzeczenie z dnia 21 stycznia 1992 r. par. U 4/91) na tym, że wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się daną cechą istotną w równym stopniu, mają być traktowane równo. Niedopuszczalne więc jest, by pewna grupa obywateli korzystała z prawa, których nie ma większość. Zasada równości nakazuje również bezpośrednio wprowadzenie do polskiego systemu podatkowego (…)”*. W konsekwencji „wszelkie zwolnienia i ulgi podatkowe w systemie prawa podatkowego są wyjątkiem, istotnym odstępstwem od zasady sprawiedliwości podatkowej /powszechności i równości opodatkowania/, a ich stosowanie nie może opierać się o wykładnię rozszerzającą, systemową czy też celowościową”*.

Opracowane na podstawie:

Buczek A., Dzwonkowski H., Etel L., Gliniecka J., Glumińska-Pawlic J., Huchla A., Miemiec W., Ofiarski Z., Serwacki J., Zdebel M., Zgierski Z., Prawo podatkowe, Warszawa 2006, s. 72-73