strona główna niezbędnik słownik

Całościowe zobowiązanie podatkowe zdefiniowane w przepisach o danym podatku (np. w podatku dochodowym od osób fizycznych za cały rok podatkowy) może przybierać postać:

• zaliczki,
• raty albo
• przedpłaty,

które są zobowiązaniami cząstkowymi. Zobowiązanie cząstkowe to część zobowiązania podatkowego, obejmującego:

1. należność za pewien okres, którego dotyczy opodatkowanie (zaliczka za miesiąc, rata za kwartał) albo
2. fragment przedmiotu opodatkowania (decyzja w sprawie przedpłaty).

„Przepisy Ordynacji podatkowej traktują zaliczki i raty jako podatki (ściślej są to zobowiązania podatkowe). Jeśli chodzi o podstawy prawne, to część regulacji właściwej dla zobowiązania całościowego i cząstkowego ma zastosowanie wspólne, a w części decyzje cząstkowe mają swoje własne zasady. O ile zatem relacje między kwotami zobowiązania całościowego i zaliczki mają się jak całość do części, o tyle gdy chodzi o podstawy prawne, regulacje te nie pokrywają się w podobny sposób. 
Przez zaliczkę należy rozumieć zobowiązanie podatkowe cząstkowe w stosunku do całościowego zobowiązania podatkowego*. Zaliczka może wynikać z deklaracji na zaliczkę, obowiązku wpłaty, jeżeli podatnik nie ma obowiązku złożenia deklaracji (art. 21 § 4 OrdPU), albo z decyzji, jeżeli deklaracja w sprawie zaliczki jest nieprawidłowa albo gdy podatnik nie wypełnił obowiązku złożenia deklaracji na zaliczkę”*.  
W związku z tym, iż zaliczka jest zobowiązaniem podatkowym, obejmują ją rygory związane z korektą zobowiązań. Zgodnie z art. 53a § 1 OrdPU, jeżeli w postępowaniu podatkowym po zakończeniu roku podatkowego lub innego okresu rozliczeniowego organ podatkowy stwierdzi, że podatnik mimo ciążącego na nim obowiązku, nie złożył deklaracji, wysokość zaliczek jest inna niż wykazana w deklaracji lub zaliczki nie zostały zapłacone w całości lub w części, organ ten wydaje decyzję, w której określa wysokość odsetek za zwłokę na dzień złożenia zeznania podatkowego za rok podatkowy lub inny okres rozliczeniowy, a w przypadku niezłożenia zeznania w terminie – odsetki na ostatni dzień terminu złożenia zeznania, przyjmując prawidłową wysokość zaliczek na podatek. Następuje to wówczas, jeżeli ich wysokość jest inna niż wykazana w deklaracji, a także w razie braku deklaracji. Przepis ten stosuje się odpowiednio, jeżeli podstawa opodatkowania została określona w drodze oszacowania, a podatnik jest zobowiązany do wpłaty zaliczek na podatek (art. 23a OrdPU). Przepis art. 53a § 1 OrdPU stosuje się odpowiednio do zaliczek na podatek od towarów i usług. 
W związku z wpłaceniem zaliczek podatku może dojść do powstania nadpłaty. Nadpłata nie ma samoistnego charakteru. Jej korelatem jest obowiązek albo wymierzone zobowiązanie podatkowe. W konsekwencji wysokość nadpłaty jest wielkością wynikową trzech elementów:

1. należności wynikającej z obowiązku albo zobowiązania,
2. wymiaru zobowiązania,
3. wysokości dokonanej wpłaty.

Te trzy elementy są składnikami określającymi treść stosunku prawnego nadpłaty. Dla podatników podatku dochodowego nadpłata powstaje z dniem złożenia zeznania rocznego, a dla podatników podatku od towarów i usług – z dniem złożenia deklaracji kwartalnej dla podatku od towarów i usług.
Wskutek zaistnienia nadpłaty podatnik staje się wierzycielem w stosunku zobowiązaniowym, natomiast organ podatkowy – dłużnikiem. W następstwie wymiaru nadpłaty staje się ona wymagalna. Nadpłata wymagalna podlega zaliczeniu lub zwrotowi. Przepis art. 76 OrdPU nakłada obowiązek przestrzegania określonej kolejności postępowania z nadpłatami. „Pierwszeństwo ma tzw. zwrot pośredni, czyli zaliczenie nadpłaty na poczet zaległych lub bieżących zobowiązań podatkowych. Zgodnie z art. 76 § 1 o.p. nadpłaty wraz z ich oprocentowaniem podlegają zaliczeniu z urzędu na poczet zaległości podatkowych wraz z odsetkami za zwłokę, odsetek za zwłokę określonych w decyzji, o której mowa w art. 53a, oraz bieżących zobowiązań podatkowych, a w razie ich braku podlegają zwrotowi z urzędu, chyba że podatnik złoży wniosek o zaliczenie nadpłaty w całości lub w części na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych. Zaliczanie i zwrot nadpłaty mają charakter uniwersalny. Są niezależne od sposobu powstania i stwierdzenia nadpłaty. (…)
Termin zwrotu nadpłaty wynikającej z zaliczek na podatek zależy od tego, czy ustala się ją w drodze samowymiaru czy nadpłata wynika z decyzji stwierdzającej nadpłatę. W pierwszym przypadku nadpłatę zwraca się po zakończeniu okresu, za który rozlicza się podatek. W drugim zwrot nadpłaty następuje w terminie 30 dni od dnia wydania decyzji w sprawie stwierdzenia nadpłaty (art. 76c). (…)
Nadpłaty wynikające z zaliczek zwraca się dopiero po zakończeniu okresu, za który rozlicza się podatek (rok podatkowy w podatkach dochodowych, rok obrotowy przy wpłatach z zysku, miesiąc w podatku akcyzowym). 
Złożenie deklaracji (zeznania) z wykazaną nadpłatą z tytułu uiszczonych w okresie rozliczeniowym zaliczek powoduje, że podatnik, określając wielkość nadpłaty, staje się wierzycielem w stosunku do organu podatkowego. Jednakże organ podatkowy ma 3 miesiące na spełnienie świadczenia wynikającego z tej wierzytelności. Dopiero niewywiązywanie się organu z obowiązku zwrotu nadpłaty w tym terminie skutkuje jej oprocentowaniem – od dnia złożenia zeznania lub deklaracji, tzn. od dnia powstania nadpłaty (art. 78 § 3 pkt 4 w związku z art. 73 § 2 o.p.)”*. 



Opracowane na podstawie:

Dzwonkowski H. (red.), Prawo podatkowe, Warszawa 2010, s. 72, 75.

Dzwonkowski H., Zgierski Z., Procedury podatkowe, Warszawa 2006, s. 239, 451.