Słownik
Powstanie zobowiązania podatkowego
Ze względu na udział podmiotów stosujących prawo podatkowe* wyróżnić można:
- zobowiązania podatkowe powstające samoistnie, czyli bez udziału jakiegokolwiek podmiotu oraz
- zobowiązania powstające w drodze aktu stosowania prawa.
Do samoistnego powstania zobowiązania podatkowego doprowadza podatnik, który realizuje zachowanie objęte zakresem przedmiotowym danego podatku. Do powstania zobowiązania podatkowego dochodzi przez samo działanie podatnika, bez żadnego dodatkowego aktu stosowania prawa, takiego jak na przykład złożenie zeznania podatkowego czy wydanie decyzji. Jednakże, aby samoistne powstawanie zobowiązania wywoływało skutki prawne, konieczne jest, aby norma prawna przewidywała expresis verbis, że wkroczenie przez podatnika w pole obowiązku podatkowego powoduje zawiązanie się stosunku prawnego.
Ogólna idea samoistnego powstawania zobowiązań podatkowych zawarta jest w art. 4 OrdPU, zgodnie z którym „obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność poniesienia przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach”. Natomiast „zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia (...) podatku” (art. 5 OrdPU). „Zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem (...) zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania” (art. 21 § 1 OrdPU).
W przepisach tych nie ma, jak widać, uprawnień i obowiązków przypisanych jakimkolwiek podmiotom prawa, a pomimo to, w świetle ostatniego z cytowanych przepisów, dochodzi do samoistnego powstania zobowiązania podatkowego.
„W materialnym prawie podatkowym postanowienia, dotyczące samoistnego powstawania zobowiązań nie zostały nigdzie dobrze rozwinięte. Dlatego w praktyce pojawiają się uzasadnione wątpliwości, czy dane zobowiązanie powstaje samoistnie czy z mocy decyzji i jakiej decyzji*. Źródłem tych wątpliwości jest bowiem przede wszystkim przypisywanie nazwom decyzji (ustalającą lub określającą) funkcji kreowania sposobu powstawania zobowiązań”*.
W drodze aktu stosowania prawa zobowiązanie tworzyć może:
- podatnik,
- organ podatkowy,
- płatnik.
Podatnik tworzy zobowiązanie podatkowe w dwojaki sposób:
- Podatnik jest twórcą materialnej strony zobowiązania. To jego działania (zaniechania) wyczerpujące znamiona przedmiotu opodatkowania tworzą materialne przesłanki do powstania idealnego zobowiązania podatkowego.
- Podatnik tworzy realne zobowiązanie podatkowe przez złożenie zeznania, wykazu lub deklaracji.
Organ podatkowy odgrywa w tworzeniu zobowiązań podatkowych najszerszą rolę. Do jego obowiązków w zakresie powstawania zobowiązań należy bowiem wydawanie wielu decyzji i aktów stosowania prawa podatkowego, dla przykładu organ podatkowy wydaje decyzje wymiarowe w I instancji oraz decyzje w sprawie wymiaru uzupełniającego.
Płatnik zobowiązany jest do obliczenia, pobrania i wpłacenia podatku na rachunek właściwego urzędu skarbowego (art. 8 OrdPU). „Jako podmiot prawa podatkowego może zatem wyłącznie formalnie tworzyć zobowiązanie podatkowe. Należy jednak wskazać, że w niektórych przypadkach płatnik może także współkształtować materialną stronę zobowiązania podatkowego. Tak jest na przykład w przypadku płatników będących zakładami pracy, gdyż mają oni wpływ na wysokość wynagrodzeń. Ponieważ dla płatnika będącego zakładem pracy zobowiązanie podatnika jest i ciężarem płacowym i kosztem w jego własnym rozliczeniu podatkowym, nie pozostaje to bez wpływu – choć pośrednio - na kształtowanie materialnej strony zobowiązania podatkowego. Jednak w roli płatnika podatku tworzy on jedynie formalną stronę zobowiązania podatkowego”*.
Opracowane na podstawie:
H. Dzwonkowski, Powstawanie i wymiar zobowiązań podatkowych, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2003.
