strona główna baza prawa podatkowego . . . rodzaje i procedury zabezpieczeń zobowiązań podatkowych w postępowaniu egzekucyjnymrodzaje i procedury zabezpieczeń zobowiązań podatkowych w postępowaniu egzekucyjnym

 Rodzaje i procedury zabezpieczeń zobowiązań podatkowych w postępowaniu egzekucyjnym

Zabezpieczenie zobowiązań podatkowych w postępowaniu egzekucyjnym ma na celu umożliwienie wykonania zobowiązań podatkowych w przyszłości, a co za tym idzie ochronę interesów wierzycieli. Komentarz stanowi o wszczęciu i prowadzeniu postępowania zabezpieczającego oraz o zabezpieczeniu świadczeń pieniężnych i niepieniężnych jako rodzajach zabezpieczeń w postępowaniu egzekucyjnym.

Postępowanie zabezpieczające

Jako cel postępowania zabezpieczającego ustawodawca wskazuje umożliwienie wyegzekwowania zobowiązań podatkowych w przyszłości, a co za tym idzie ochrona interesów potencjalnego wierzyciela.*

Postępowanie zabezpieczające jest to pierwszy etap postępowania egzekucyjnego, jako że postępowanie zabezpieczające ma stworzyć możliwość wykonania w przyszłości obowiązków ciążących na zobowiązanym.* Nie należy jednak utożsamiać tych dwóch postępowań, a wskazane wyżej połączenie między każdym z nich to jedynie wynik analizy przepisów regulujących te instytucje.

Zgodnie z art. 154 § 1 EgzAdmU, organ egzekucyjny dokonuje zabezpieczenia, jeżeli jego brak mógłby utrudnić lub udaremnić egzekucję, w szczególności jeżeli stwierdzono:

1)    brak płynności finansowej zobowiązanego;

2)    unikanie wykonania przez zobowiązanego obowiązku przez nieujawnianie zobowiązań powstających z mocy prawa lub nierzetelne prowadzenie ksiąg podatkowych;

3)    dokonywanie przez zobowiązanego wyprzedaży majątku;

4)    niezłożenie oświadczenia, o którym mowa w art. 39 § 1 OrdPodU, mimo wezwania do jego złożenia albo niewykazanie w złożonym oświadczeniu wszystkich rzeczy lub praw podlegających ujawnieniu.

Wszczęcie i prowadzenie postępowania zabezpieczającego

Wszczęcie postępowania zabezpieczającego następuje na wniosek wierzyciela bądź organu kontroli skarbowej. Jeżeli wniosek składa wierzyciel, wszczęcie postępowania następuje na podstawie wydanego przez niego zarządzenia zabezpieczenia. Jeżeli wniosek jest składany po wszczęciu albo zakończeniu postępowania podatkowego lub kontrolnego, wyszczególnia się w nim składniki majątkowe zobowiązanego, które mogą być przedmiotem zabezpieczenia.*

Treść wniosku o wszczęcie postępowania zabezpieczającego nie jest określona ustawą, więc będą miały zastosowanie ogólne zasady dotyczące formy i treści wniosku (wskazanie osoby, od której pochodzi, adres, żądanie, uzasadnienie).

Zarządzenie zabezpieczenia, wydawane przez wierzyciela, zgodnie z art. 156 EgzAdmU zawiera:

1)    oznaczenie wierzyciela;

2)    wskazanie imienia i nazwiska lub firmy zobowiązanego, jego adresu, a w przypadku zabezpieczenia należności pieniężnej na zabezpieczeniu wynagrodzenia za pracę zobowiązanego – oznaczenie zatrudniającego go pracodawcy i jego adres, jeżeli wierzyciel posiada taką informację;

3)    podanie treści obowiązku podlegającego zabezpieczeniu, podstawy prawnej tego obowiązku, a przypadku zabezpieczenia należności pieniężnej – także określenie jej wysokości;

4)    wskazanie podstawy prawnej zabezpieczenia obowiązku;

5)    wskazanie okoliczności świadczących o wystąpieniu możliwości utrudnienia bądź udaremnienia egzekucji;

6)    datę wydania zarządzenia zabezpieczenia, nazwę wierzyciela, który je wydał, oraz podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego podpisującego, a także odcisk pieczęci urzędowej;

7)    klauzulę organu egzekucyjnego o przyjęciu zarządzenia zabezpieczenia do wykonania;

8)    pouczenie zobowiązanego o przysługującym mu w terminie 7 dni prawie zgłoszenia do organu egzekucyjnego zarzutów;

9)    sposób i zakres zabezpieczenia.

W przypadku zabezpieczenia należności pieniężnych, zarządzenie zabezpieczenia sporządza się według wzoru określonego w rozporządzeniu Ministra Finansów*. Wzór zarządzenia zabezpieczenia powinien zawierać dane, o których mowa w art. 156 § 1 EgzAdmU oraz umożliwiać ich elektroniczne przetwarzanie.

Jeżeli obowiązek, którego dotyczy zarządzenie zabezpieczenia, nie podlega zabezpieczeniu w trybie administracyjnym lub zarządzenie zabezpieczenia nie zawiera treści określonej w art. 156 § 1 EgzAdmU, organ egzekucyjny nie przystępuje do zabezpieczenia (następuje to w drodze postanowienia, na które wierzycielowi niebędącemu organem egzekucyjnym przysługuje zażalenie). Organ egzekucyjny może uzależnić nadanie klauzuli o przyjęciu zarządzenia zabezpieczenia do wykonania od złożenia przez wierzyciela kaucji na zabezpieczenie roszczeń zobowiązanego o naprawienie szkód spowodowanych wskutek wykonania zarządzenia zabezpieczenia. Ponadto organ egzekucyjny może w każdym czasie uchylić lub zmienić  sposób lub zakres zabezpieczenia, decyduje o tym w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie.*

Istnieje możliwość zabezpieczenia zobowiązań podatkowych jeszcze przed terminem płatności. Zgodnie z art. 154 § 2 zabezpieczenie może być dokonane przed terminem płatności należności pieniężnej lub przed terminem wykonania obowiązku o charakterze niepieniężnym. Zabezpieczenie należności pieniężnych może dotyczyć także przyszłych powtarzających się świadczeń (dotyczy to sytuacji, w których podatnik notorycznie nie uiszcza wymagalnych zobowiązań lub pozbywa się majątku).

Na żądanie zobowiązanego, organ egzekucyjny uchyla zabezpieczenie, jeżeli wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego nie został zgłoszony w terminie 30 dni od dnia dokonania zabezpieczenia należności pieniężnej, a w terminie 3 miesięcy od dokonania zabezpieczenia w związku z wydaniem decyzji o zabezpieczeniu. Organ egzekucyjny uchylający zabezpieczenie wydaje w tej sprawie postanowienie. Na to postanowienie przysługuje zażalenie zobowiązanemu i wierzycielowi niebędącemu jednocześnie organem egzekucyjnym. Jednak termin trwania zabezpieczenia może być przedłużany na wniosek wierzyciela, jeżeli postępowanie egzekucyjne nie mogło być wszczęte z przyczyn niezależnych od organu egzekucyjnego (jednak termin wszczęcia postępowania egzekucyjnego co do obowiązku o charakterze niepieniężnym może być przedłużony tylko o okres do  trzech miesięcy).*

Przedłużenia terminu zabezpieczenia dokonuje organ egzekucyjny w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie wierzycielowi i zobowiązanemu.

Należy podkreślić treść art. 160 § 1 EgzAdmU, która wskazuje, że zabezpieczenie nie może zmierzać do tego, aby stanowiło wykonanie obowiązku.* Wykonania obowiązku oczekuje się w postępowaniu egzekucyjnym, w postępowaniu zabezpieczającym natomiast zabezpieczenie ogranicza się do zajęcia składników majątku podatnika celem umożliwienia przeprowadzenia w przyszłości postępowania egzekucyjnego. W związku z tym, iż celem zabezpieczenia nie jest wykonanie obowiązku, ustawodawca zakazuje stosowania względem zobowiązanego przymusu bezpośredniego*.

Mając na uwadze istotę postępowania zabezpieczającego, ustawodawca wprowadza w art. 162 § 1 EgzAdmU uregulowanie, zgodnie z którym w przypadku zbiegu postępowania zabezpieczającego prowadzonego przez organ egzekucji administracyjnej i organ egzekucji sądowej, organ egzekucyjny wstrzymuje czynności egzekucyjne na wniosek wierzyciela, zobowiązanego lub z urzędu i przekazuje akta egzekucji administracyjnej sądowi rejonowemu zgodnie z przepisami KPC, chyba że rzecz stanowiąca przedmiot zabezpieczenia podlega sprzedaży. Natomiast w razie zbiegu postępowania zabezpieczającego prowadzonego przez dwa lub więcej organy egzekucji administracyjnej, łączne prowadzenie egzekucji przejmuje naczelnik urzędu skarbowego, który pierwszy zastosował środek egzekucyjny, a jeżeli naczelnik urzędu skarbowego nie dokonał takiej czynności lub nie dokonał jej jako pierwszy – łączne prowadzenie egzekucji przejmuje naczelnik urzędu skarbowego właściwy według siedziby lub miejsca zamieszkania zobowiązanego. Jeżeli jednak środek egzekucyjny zastosował naczelnik urzędu skarbowego właściwy według miejsca położenia majątku zobowiązanego, łączne prowadzenie egzekucji przejmuje ten organ*.

Zajęte w celu zabezpieczenia ruchomości -  jeżeli łatwo ulegają zepsuciu albo sprawowanie nad nimi dozoru lub ich przechowywanie powodowałoby koszty niewspółmierne do ich wartości bądź jeżeli zajęto inwentarz żywy, a zobowiązany odmówił zgody na przyjęcie go pod dozór -  mogą być sprzedane bezpośrednio po zajęciu. Co więcej, zajęte w celu zabezpieczenia inne ruchomości mogą być sprzedane w drodze egzekucji administracyjnej, jeżeli w razie niesprzedania straciłyby znacznie na wartości, albo jeżeli dozór zajętych przedmiotów spowodowałby znaczne koszty.  Uzyskana ze sprzedaży kwota podlega złożeniu do depozytu organu egzekucyjnego.*

Koszty związane z postępowaniem zabezpieczającym (opłaty za czynności zabezpieczające oraz wydatki związane z zabezpieczeniem) obciążają wierzyciela (tylko jeżeli nie jest jednocześnie organem egzekucyjnym), jeżeli postępowanie nie zostało wszczęte wskutek braku wniosku z jego strony, o którym mowa w art. 159 § 2EgzAdmU* lub wniosek ten nie został uwzględniony, a jeżeli postępowanie nie zostało wszczęte z innych powodów wierzyciel obciążony jest tylko wydatkami związanymi z postępowaniem zabezpieczającym.  Organ egzekucyjny może zażądać od wierzyciela wpłaty zaliczki na pokrycie wydatków związanych z postępowaniem zabezpieczającym i uzależnić zabezpieczenie od wpłacenia tej zaliczki.*

            Rodzaje zabezpieczeń zobowiązań podatkowych

Sposoby zabezpieczenia należności o charakterze pieniężnym