strona główna baza prawa podatkowego . . . wyłączenie pracownika organu podatkowegowyłączenie pracownika organu podatkowego

Wyłączenie pracownika organu podatkowego

Nota zawiera wyjaśnienie wszystkich ważnych zagadnień związanych z wyłączeniem pracownika organu podatkowego, mającym na celu zachowanie pełnej bezstronności i obiektywizmu w rozstrzygnięciu sprawy. Szeroko omówiono jakie osoby mogą zostać wyłączone, z jakich powodów, na jakich zasadach, oraz od jakich czynności zostają odsunięte w wyniku zastosowania tej instytucji. Całość wzbogacona jest o aktualne orzecznictwo. Instytucja wyłączenia pracownika stanowi proceduralne zabezpieczenie przed stronniczością pracowników organów administracji publicznej. Pozwala ona uniknąć sytuacji konfliktu ról i interesów.* Nie jest to wyraz braku zaufania do pracowników, ale urzędowa przezorność mająca na celu wyeliminowanie możliwych zarzutów co do prawidłowości prowadzonego postępowania. Instytucja ma zastosowanie do postępowania podatkowego, czynności sprawdzająych i kontroli podatkowej. Nie ma tu znaczenia instancja, w której toczy się postępowanie, jak i tryb tego postępowania (zwyczajny lub nadzwyczajny). Jej zastosowanie odnosi się do jednej, konkretnej, indywidualnej sprawy, nie zaś do wszystkich spraw prowadzonych przez pracownika.* Przepisy o wyłączeniu pracownika odnoszą się do wszystkich osób zatrudnionych w aparacie administracyjnym organów podatkowych, które w zakresie obowiązków służbowych mają zadanie podejmowania czynności procesowych w postępowaniu podatkowym.*

Osoby podlegające wyłączeniu

Przepisy o wyłączeniu pracownika odnoszą się do wszystkich osób zatrudnionych w aparacie administracyjnym organów podatkowych, które w zakresie obowiązków służbowych mają zadanie podejmowania czynności procesowych w postępowaniu podatkowym.* Przepisy o wyłączeniu pracownika odnoszą się również do osób sprawujących funkcje organu podatkowego - pomimo, że wyłączeniu organu poświęcone są dalsze przepisy Ordynacji podatkowej (art. 131-132). Zatem zarówno osoby piastujące stanowisko organów podatkowych jak i szeregowi pracownicy podlegają tym samym zasadom wyłączenia.

Przepis art. 130 OrdPU zawiera zamknięty katalog osób podlegających wyłączeniu. Zalicza się do nich:

1. Pracownicy urzędu skarbowego
2. Pracownicy urzędu miasta, starostwa, urzędu marszałkowskiego
3. Funkcjonariusze celni lub pracownicy izby celnej, urzędu celnego, 
4. Pracownicy urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw finansów publicznych
5. Członkowie samorządowego kolegium odwoławczego (SKO)

Warto też nadmienić, że przepis znajduje zastosowanie do wyłączenia inspektora kontroli skarbowej, zgodnie z art. 38 ustęp 2 ustawy o kontroli skarbowej.[[a]] Art. 38. 1. Inspektor prowadzi samodzielnie czynności kontrolne. 2. Do wyłączenia inspektora stosuje się odpowiednio art. 130 ustawy - Ordynacja podatkowa. Orzeczenie NSA z 20 listopada 2001r. (sygnatura III SA 1572/2000) wskazuje, że w świetle przepisów ustawy o kontroli skarbowej inspektor kontroli występuje także w roli pracownika zatrudnionego w urzędzie kontroli skarbowej (lub w Ministerstwie Finansów) - istnieje zatem możliwość wyłączenia inspektora kontroli skarbowej od udziału w postępowaniu kontrolnym na takich samych zasadach, co pracownika.

Charakter czynności, w odniesieniu do których pracownik podlega wyłączeniu

Wylączeniu podlegają tylko ci pracownicy, którzy wykonują czynności procesowe (np. uczestniczą w zespole kontrolnym w toku kontroli skarbowej). Instytucja nie ma zastosowania do pracowników, którzy wykonują czynności o charakterze technicznym, biurowym lub kancelaryjnym - np. potwierdzenie wpływu podania, wciągnięcie sprawy do rejestru.

Powody wyłączenia pracownika

Wymienieni wcześniej pracownicy, z mocy prawa, podlegają wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawach dotyczących zobowiązań podatkowych, w których:

1. są stroną - nawiązuje to do zasady, zgodnie z którą nikt nie powinien być sędzią we własnej sprawie.
2. pozostają ze stroną w takim stosunku prawnym, że rozstrzygnięcie sprawy może mieć wpływ na ich prawa lub obowiązki - nie chodzi tutaj o jakiekolwiek relacje pracownika ze stroną, ale jedynie o taki stosunek prawny, który nawet potencjalnie może przyczynić się do tego, że rozstrzygnięcie sprawy może mieć wpływ na prawa lub obowiązki pracownika. Należy zauważyć, że ustawa traktuje o istniejącym stosunku prawnym - nie ma więc znaczenia fakt pozostawania kiedyś w przeszłości w stosunku prawnym.*
3. stroną jest ich małżonek, rodzeństwo, wstępny, zstępny lub powinowaty pierwszego stopnia - przyczyna wyłączenia trwa także po ustaniu małżeństwa.
4. stronami są osoby związanie z nimi z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli - przyczyna wyłączenia trwa także po ustaniu przysposobienia, opieki lub kurateli.
5. byli świadkami lub biegłymi, byli lub są przedstawicielami podatnika albo przedstawicielem podatnika jest jedna z osób wymienionych w punkcie 3-im lub 4-ym tego przepisu - warto zasygnalizować, że mowa tutaj tylko i wyłącznie o przedstawicielu podatnika, a nie płatnika, inkasenta, następcy prawnego lub osoby trzeciej. W wypadku tych osób wyłączenie nie znajdzie zastosowania. Dodatkowo, orzecznictwo wskazuje, że jeśli pracownik organu podatkowego był świadkiem lub biegłym w postępowaniu karnym, nie jest to wystarczającym powodem do jego wyłączenia zgodnie z omawianym przepisem*.
6. brali udział w wydaniu zaskarżonej decyzji - bardzo ważne jest rozróżnić tutaj "udział w wydaniu zaskarżonej decyzji" od samego udziału w postępowaniu. W postępowaniu w drugiej instancji pracownik nie może być wyłączony tylko dlatego, że w pierwszej instancji dokonał np. czynności kontrolnych albo podpisał wezwanie do zapoznania się strony z materiałem dowodowym. Zgodnie z wyrokiem NSA z 23 lutego 2005r. FSK 1487/04[[a]] Przesłankę wymienioną w art. 130 § 6 trzeba powiązać z rózróżnieniem pomiędzy fazą instukcyjną a fazą decyzyjną postępowania podatkowego. Pojęcie "udziału w wydaniu zaskarżonej decyzji" odnosi się do fazy decyzyjnej, a więc przyjęcia odpowiedzialności za rozstrzygnięcie sprawy. Nie chodzi więc a ni o podpisanie wezwania strony do uzupełnienie odwołania, ani o podpisanie wezwania strony do zapoznania się z materiałem dowodowym, gdyż wszystko to mieści się poza fazą decyzyjną postępowania podatkowego.Zgodnie z orzecnictwem, branie udziału w wydaniu zaskarżonej decyzji dotyczy więc osoby, która orzekała w pierwszej instancji, a po wydaniu decyzji została przeniesiona do organu drugiej instancji i miałaby orzekać w tej sprawie*. Idąc tą drogą, pracownik który prowadzi ponowne postępowanie podatkowe, po uchyleniu uprzednio wydanej przez ten organ decyzji, nie jest pracownikiem, który brał udział w wydaniu decyzji i nie podlega wyłączeniu*. Precyzując, "udział w wydaniu zaskarżonej decyzji" to nie tylko podpisanie decyzji, ale jakikolwiek udział w jej wydaniu, nawet nieformalny. Podlegają wyłączeniu wszyscy pracownicy, którzy mieli wpływ na wydanie decyzji. W orzecznictwie pojawił się także problem pracowników, którzy działają na podstawie upoważnienia. Jeżeli zarówno decyzję odwoławczą, jak i utrzymaną w przez nią w mocy decyzję pierwszej instancji wydał ten sam pracownik Głównego Urzędu Ceł, działający na podstawie upoważnienia udzielonego mu przez Prezesa tego urzędu, oznacza to , że pracownik następnie brał udział w wydaniu w załatwieniu tej sprawy w postępowaniu odwoławczym. W takiej sytuacji jest to powód do wyłączenia pracownika od załatwienia sprawy.*
7. zaistniały okoliczności, w związku z którymi wszczęto przeciw pracownikowi postępowanie służbowe, dyscyplinarne lub karne - okoliczności będące przyczyną sprawczą opisanych postępowań muszą mieć związek z postępowaniem podatkowym, w którym uczestniczy pracownik. Chodzi tutaj tylko o te trzy wymienione postępowanie i przepisu nie można podciągnąć pod np. odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych, gdyż jest to odpowiedzialność o charakterze cywilnoprawnym.
8. stroną jest osoba pozostająca wobec pracownika w stosunku nadrzędności służbowej - chodzi o sytuację, gdy postępowanie wobec pracownika jednostki prowadzi jego kierownik lub odwrotnie. Gdy sprawa dotyczy kierownika jednostki, wyłączenie może mieć zastosowanie do wszystkich pracowników tego urzędu. Dla ustalenia czy mamy do czynienia z przełożonym niezbędne będzie dokonanie analizy struktury danej jednostki albo jej regulaminu organizacyjnego.*