strona główna baza prawa podatkowego . . . organy kontroli skarbowej jako organy dochodzeniaorgany kontroli skarbowej jako organy dochodzenia

Organy kontroli skarbowej jako organy dochodzenia

Komentarz stanowi o wyposażeniu organów kontroli skarbowej w środki ograniczające konstytucyjnie zagwarantowane prawa i wolności obywatelskie celem usprawnienia funkcjonowania kontroli skarbowej. Stosowanie nierzadko dotkliwych w swych skutkach środków uzależnione  jest od tego jaka kategoria pracowników kontroli skarbowej będzie z nich korzystała oraz w związku z realizacją jakiego zadania.

Uwagi ogólne

Przewidziane rozdziale 2a ustawy o kontroli skarbowej uprawnienia zastrzeżone dla określonej grupy podmiotów, są konsekwencją zlikwidowania inspekcji celnej oraz Generalnego Inspektora Celnego. Przypisanie uprawnień inspekcji celnej kontroli skarbowej organom kontroli skarbowej, ma na celu wzmocnienie jej sprawnego i efektywnego działania poprzez wyposażenie w środki w pewnym stopniu ograniczające konstytucyjne wolności obywatelskie oraz ingerujące w podstawowe prawa człowieka. W tym zakresie ustawodawca ustanawia specjalne komórki organizacyjne kontroli skarbowej, w zakresie których pracownicy i inspektorzy mogą wykonywać czynności służbowe w umundurowaniu oraz, jeżeli taka będzie potrzeba, przy użyciu środków przymusu bezpośredniego i broni palnej.*

Pracownicy komórek realizacyjnych kontroli skarbowej mają możliwość korzystania z uprawnień, jakie przewiduje rozdział 2a KontrSkU w toku postępowania kontrolnego, postępowania przygotowawczego w sprawie o przestępstwa i wykroczenia oraz o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, a także poza wymienionymi procedurami.

            Podmioty wyposażone w kompetencje o charakterze policyjnym

Forma działania organów kontroli skarbowej, korzystających z uprawnień rozdziału 2 KontrSkU, zaliczana jest do grupy formacji zorganizowanych na wzór ”policji administracyjnej”*, czyli organów administracji publicznej sprawujących funkcje policyjne tylko w ściśle określonym zakresie.*

Dokonywanie czynności, o których mowa w art. 11a KontrSkU, nie wymaga dla swej ważności upoważnienia dla osób zatrudnionych w komórkach realizacyjnych. Większość z przewidzianych uprawnień pracowników i inspektorów komórek realizacyjnych, podejmowana jest w celu sprawdzenia czy nie dochodzi do naruszenia norm prawa finansowego.  W przypadku, gdy czynności te są dokonywane w trakcie postępowania karnego skarbowego, mogą być dokonywane także przez finansowy organ postępowania przygotowawczego (osobą tą może być także ten, który nie jest zatrudniony w komórce realizacyjnej). Zatem wyróżniamy następujące podmioty wyposażone w kompetencje wynikające z rozdziału 2 KontrSkU:

1. Inspektorzy i pracownicy kontroli skarbowej,
2. Finansowy organ postępowania przygotowawczego, gdy czynności dotyczą postępowania karnego skarbowego i karnego.

            Zakres uprawnień, o których mowa w art. 11a KontrSkU*

Uprawnienia, o których mowa w ust. 1 art. 11a są zróżnicowane w zależności od tego, jaka kategoria pracowników kontroli skarbowej będzie z nich korzystała oraz w związku z realizacją jakiego zadania kontroli skarbowej.

Legitymowanie osób w celu ustalenia ich tożsamości, jako pierwsze zostało wymienione wśród grupy uprawnień komórek realizacyjnych kontroli skarbowej, a na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż ustawodawca zalicza do podmiotów uprawnionych do korzystania z tego uprawnienia wszystkich inspektorów i pracowników kontroli skarbowej. Uprawnienie to może służyć realizacji wszystkich zadań, jakie ustawa przewiduje dla kontroli skarbowej.

Legitymacji osób można dokonywać także w postępowaniu kontrolnym oraz w postępowaniu przygotowawczym w sprawie o przestępstwa i wykroczenia oraz przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz poza wymienionymi procedurami.

Sposób legitymowania określa rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 8 lipca 2011r. w sprawie warunków, sposobu i szczegółowego trybu wykonywania niektórych czynności przez inspektorów i pracowników kontroli skarbowej, sposobu i trybu współpracy z Policją w zakresie wykonywanych czynności oraz wzorów dokumentów stosowanych w sprawach zatrzymania osoby i kontroli rodzaju paliwa używanego do napędu pojazdu mechanicznego (Dz. U. Nr 152, poz. 899). W rozdziale 2 tegoż rozporządzenia wskazano jakie są zasady legitymowania osób.

Przystępując do legitymacji osób, inspektor zobowiązany jest do:

1)    podania osobie legitymowanej imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego, okazania znaku identyfikacyjnego oraz legitymacji służbowej w taki sposób, aby osoba legitymowana miała możliwość odczytania i zanotowania danych w nich zawartych;

2)    podania osobie legitymowanej podstawy prawnej i przyczyny legitymowania.

Z czynności legitymowania inspektor i pracownik kontroli skarbowej sporządza notatkę służbową, która zawiera datę, miejsce i czas przeprowadzania czynności; imię, nazwisko oraz adres zamieszkania lub pobytu osoby legitymowanej; numer PESEL, a w przypadku braku informacji o numerze PESEL – datę i miejsce urodzenia oraz imiona rodziców i nazwisko rodowe; rodzaj i cechy identyfikacyjne dokumentu, na którego podstawie ustalono tożsamość legitymowanego.

Tożsamość osoby legitymowanej ustalana jest na podstawie:

1)    dowodu osobistego,

2)    dokumentu paszportowego;

3)    dokumentu podróży lub innego zagranicznego dokumentu tożsamości;

4)    innego niebudzącego wątpliwości dokumentu zaopatrzonego w fotografię i oznaczonego numerem lub serią;

5)    oświadczenia innej osoby, której tożsamość została ustalona na podstawie dokumentów, o których mowa w pkt. 1 – 4.

Jeżeli osoba, która ma być legitymowana korzysta z immunitetu, dalsze czynności służbowe mogą być wykonywane tylko za jego zgodą.

Po przeprowadzeniu legitymacji osób, inspektor informuje o możliwości wniesienia zażalenia do właściwego miejscowo prokuratora rejonowego na sposób przeprowadzania czynności.

Zatrzymywanie osób*

Możliwość zatrzymywania osób przysługuje inspektorom i pracownikom zatrudnionym w komórkach realizacyjnych kontroli skarbowej, wykonujący swoje uprawnienia w związku z ujawnianiem i kontrolą niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, kontrolą źródeł pochodzenia majątku oraz przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych, zapobieganiem i ujawnianiem przestępstw, o których mowa w art. 228 – 231 KK, popełnianych przez osoby zatrudnione lub pełniące służbę w jednostkach organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, a także z zapewnieniem ochrony fizycznej i technicznej inspektorom i pracownikom, a w uzasadnionych przypadkach także innym osobom, organom i instytucjom państwowym.

Zatrzymanie to krótkotrwałe pozbawienie wolności określonej osoby, umieszczając ją w odosobnionym miejscu. Zatrzymanie to dokonywane jest na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Finansów (Dz. U. Nr 152, poz. 899).

Inspektor przystępując do zatrzymania osoby, zobowiązany jest do:

1)    podania osobie zatrzymywanej imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego, okazania znaku identyfikacyjnego oraz legitymacji służbowej w taki sposób, aby osoba zatrzymywana miała możliwość odczytania i zanotowania danych w nich zawartych, a także podanie podstawy prawnej i przyczyny podjęcia czynności służbowej;

2)    sprawdzenia, czy osoba zatrzymywana posiada broń lub inne niebezpieczne przedmioty mogące służyć do popełnienia przestępstwa albo wykroczenia albo mogące stanowić dowody w postępowaniu lub podlegające przepadkowi, a w razie ich posiadania do odebrania;

3)    wylegitymowania osoby zatrzymywanej;

4)    poinformowaniu osoby zatrzymywanej i zatrzymaniu i przyczynach oraz uprzedzeniu o obowiązku podporządkowania się wydawanym poleceniom, a także o możliwości użycia środków przymusu bezpośredniego w przypadku niepodporządkowania się wydanym poleceniom.

Osobę zatrzymaną inspektor doprowadza do jednostki organizacyjnej kontroli skarbowej, Policji lub Straży Granicznej,  w celu wykonania niezbędnych czynności procesowych z udziałem osoby zatrzymanej albo do jednostki organizacyjnej Policji lub Straży Granicznej, w której znajduje się specjalne pomieszczenie dla osób zatrzymanych.

Po doprowadzeniu osoby zatrzymanej do jednostki organizacyjnej kontroli skarbowej, Policji lub Straży Granicznej, inspektor obowiązany jest do:

1)    pouczenia osoby zatrzymanej o prawie:

1. wniesienia w terminie 7 dni zażalenia na zatrzymanie,
2. wypowiedzenia się co do przyczyn zatrzymania,
3. zawiadomienia o zatrzymaniu osoby najbliższej lub innej osoby wskazanej przez osobę zatrzymaną, zakładu pracy, szkoły lub uczelni, a stosunku do żołnierza – jego dowódcy,
4. nawiązania w dostępnej formie kontaktu z adwokatem, a także bezpośredniej z nim rozmowy,
5. nawiązania w dostępnej formie kontaktu z właściwym urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym, jeżeli osoba zatrzymana jest cudzoziemcem;

2)    poinformowania osoby zatrzymanej o możliwości zastrzeżenia, że inspektor będzie obecny przy rozmowie z adwokatem;

3)    wysłuchania osoby zatrzymanej na okoliczność zatrzymania;

4)    sporządzenia protokołu zatrzymania osoby;

5)    doręczenia protokołu zatrzymania osobie zatrzymanej, za potwierdzeniem odbioru;

6)    podjęcia czynności mających na celu realizację uprawnień, o których mowa w pkt. 1, jeżeli żądała tego osoba zatrzymana;

7)    powiadomienia o zatrzymaniu miejscowo właściwego prokuratora;

8)    powiadomienia o zatrzymaniu dowódcy jednostki wojskowej, w przypadku powzięcia wiadomości, że osoba zatrzymana jest żołnierzem.

Jeżeli osoba zatrzymana wnosi zażalenie na zatrzymanie, inspektor niezwłocznie przekazuje je do właściwego sądu, wraz z kopią sporządzonego protokołu zatrzymania osoby oraz z materiałami uzasadniającymi zatrzymanie.

Przystępując do czynności przeszukania osoby, inspektor zobowiązany jest:

1)    podać osobie zatrzymywanej imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe, okazać znak identyfikacyjny oraz legitymację służbową w taki sposób, aby osoba zatrzymywana miała możliwość odczytania i zanotowania danych w nich zawartych,  a także podać podstawę prawną i przyczynę podjęcia czynności służbowej;

2)    okazać osobie, u której ma nastąpić przeszukanie dokument, na podstawie którego przystępuje do przeszukania, albo legitymację służbową i znak identyfikacyjny;

3)    poinformować osobę, u której ma nastąpić przeszukanie, o celu czynności oraz o obowiązku podporządkowania się wydanym poleceniom, a także o możliwości użycia środków przymusu bezpośredniego w przypadku niepodporządkowania się wydanym poleceniom;

4)    wezwanie osoby, o której ma nastąpić przeszukanie, do wydania poszukiwanych przedmiotów;

5)    pouczyć osobę, u której ma nastąpić przeszukanie, o przysługującym jej prawie do:

1. obecności w czasie przeszukania,
2. wskazania osoby, która może być obecna przy przeszukaniu,
3. złożenia wniosku o doręczenie jej postanowienia sądu lub prokuratora w przedmiocie zatwierdzenia przeszukania;

6)    ustalić w razie konieczności tożsamość osób znajdujących się w pomieszczeniu, w którym ma nastąpić przeszukanie.

Z czynności przeszukania inspektor sporządza protokół. Art. 244 § 3 KPK określa zawartość protokołu: imię, nazwisko i funkcję dokonującego tej czynności, imię i nazwisko osoby zatrzymanej, a w razie niemożności ustalenia tożsamości – jej rysopis oraz dzień, godzinę, miejsce i przyczynę zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo się ją podejrzewa. W protokole znaleźć się powinny także oświadczenie zatrzymanego oraz zaznaczenie o poinformowaniu o przysługujących zatrzymanemu prawach.

Prawo zatrzymania osób, przeszukania osób, pomieszczeń, bagażu i ładunku przysługuje inspektorom  i pracownikom zatrudnionym w wyodrębnionych komórkach organizacyjnych kontroli skarbowej, czyli w komórkach realizacyjnych wyłącznie podczas realizacji określonych ustawą zadań. Do przeszukania osób stosuje się przepisy rozporządzenia wykonawczego Ministra Finansów, natomiast w pozostałym zakresie ustawa o kontroli skarbowej odsyła do przepisów o postępowaniu karnym.

Przeszukiwanie pomieszczeń w celu znalezienia, mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu w postępowaniu karnym, rzeczy to ingerencja w konstytucyjnie zagwarantowaną wolność i prawo do prywatności. W związku z tym, inspektorzy lub pracownicy komórki realizacyjnej zobowiązani są przy dokonywaniu czynności przeszukania, do zachowania poszanowania godności człowieka poprzez stosowanie metod najmniej naruszających dobra osobiste i majątkowe osób i przedsiębiorców, których dotyczą czynności.

Możliwość dokonania przeszukania zastrzeżona wyłącznie dla inspektorów oraz pracowników komórki realizacyjnej nie uchybia przepisom art. 288 § 1 pkt. 2 i § 2 OrdPodU, zgodnie z którym, do przeszukania lokali mieszkalnych i dokonania oględzin uprawnieni są inni pracownicy i inspektorzy kontroli skarbowej.

Obok inspektorów i pracowników komórek realizacyjnych, do dokonywania czynności przeszukania uprawniony jest prokurator, a na jego polecenie lub na polecenie sądu także policja. Dlatego uprawnienia w tym zakresie otrzymał finansowy organ dochodzenia, z uwagi na ustawowe uprawnienie do prowadzenia postępowań przygotowawczych w określonych sprawach.

Przeszukanie dokonywane jest na podstawie postanowienia sądu lub prokuratora, a jeżeli nie zostało ono wydane z uwagi na konieczności natychmiastowego wszczęcia czynności, przeszukanie może zostać dokonane na podstawie nakazu kierownika jednostki lub legitymacji służbowej. Organ dokonujący przeszukania powinien niezwłocznie wystąpić do sądu lub prokuratora z wnioskiem o zatwierdzenie czynności. Jeżeli w momencie wszczęcia przeszukania brak było materialnej przesłanki przeszukania, należy uznać czynność przeszukania za nielegalną, a dowody podczas niej uzyskane nie będą stanowiły materiału dowodowego w postępowaniu karnym.

Zatwierdzenie przeszukania w formie postanowienia sądu lub prokuratora doręczane jest osobie, u której przeszukania dokonano, nie później niż w terminie 7 dni od daty czynności. Zatwierdzenia dokonuje się na żądanie przeszukiwanej osoby, a o prawie takiego żądanie należy ją pouczyć.

 Zatrzymywanie pojazdów – rozdział 4 §14 – 16* rozporządzenia Ministra Finansów (Dz. U. Nr 152, poz. 899)

zatrzymywanie innych środków przewozowych - rozdział 5 §18 – 20* rozporządzenia Ministra Finansów (Dz. U. Nr 152, poz. 899).

Kontrola rodzaju używanego paliwa –rozdział 6 §21 - 26* rozporządzenia Ministra Finansów (Dz. U. Nr 152, poz. 899)

Zdejmowanie i ponowne nakładanie zamknięć celnych – rozdział 7 § 27 – 29* rozporządzenia Ministra Finansów (Dz. U. Nr 152, poz. 899)

Inspektorzy i pracownicy mają prawo do zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek organizacyjnych przedsiębiorstw i organizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa (art. 11a ust. 1 pkt. 4 KontrSkU). Ustawa o kontroli skarbowej nie reguluje zasad żądania, trybu ani formy. Czynności związane ze zwracaniem się o pomoc są protokołowane po ich zakończeniu.

Sposób i tryb współpracy inspektorów i pracowników kontroli skarbowej z policją w zakresie legitymowania osób, zatrzymywania i przeszukania osób oraz przeszukiwania pomieszczeń, bagażu i ładunku, zatrzymywania pojazdów i innych środków przewozowych, badania towarów i pobierania ich próbek oraz zdejmowania i ponownego nakładania zamknięć celnych uregulowane zostało w rozdziale 8 § 30-32 rozporządzenia Ministra Finansów (Dz. U. Nr 152, poz. 899).

            Dodatkowe zasady i wymogi dotyczące czynności służbowych