strona główna baza prawa podatkowego . . . odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu doradztwa podatkowegoodpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu doradztwa podatkowego

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu doradztwa podatkowego

Zawód doradcy podatkowego jako zawód zaufania publicznego obciążony został przez ustawodawcę rygorami, które mają zapewnić prestiż zawodu oraz stanowić gwarancję profesjonalizmu oferowanych usług. Ustawodawca kreuje zasady ochrony interesów osób korzystających z usług doradczych poprzez obciążenie odpowiedzialnością finansową za wyrządzoną szkodę doradcę podatkowego bądź jego pracownika.

Zasady odpowiedzialności za szkodę*

Art. 43 DorPodU wprowadza odpowiedzialność zawodową doradcy podatkowego oraz osób prawnych uprawnionych do wykonywania doradztwa podatkowego, za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności doradztwa podatkowego, o których mowa w art. 2 ust. 1 DorPodU. Zatem odpowiedzialność za szkodę obok doradców podatkowych ponosić będą:

1. organizacje zawodowe posiadające osobowość prawną, spółdzielnie, stowarzyszenia lub izby gospodarcze, jeżeli przedmiotem ich działalności statutowej jest również doradztwo podatkowe świadczone wyłącznie na rzecz ich członków;
2. podmioty uprawnione na podstawie odrębnych przepisów do badania sprawozdań finansowych;
3. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, które spełniają łącznie następujące warunki:
   1. większość członków zarządu stanowią doradcy podatkowi (…);
   2. większość głosów w zgromadzeniu wspólników oraz w organach nadzoru przysługuje doradcom podatkowym;
   3. w spółce akcyjnej wydawane są wyłącznie akcje imienne;
   4. zbycie akcji lub udziałów albo ustanowienie na nich zastawu wymaga zezwolenia udzielanego przez zarząd spółki.

Podmioty wymienione w art. 4 ust. 1 DorPodU (wymienione wyżej) oraz doradcy podatkowi ponosić będą odpowiedzialność za szkodę przy wykonywaniu następujących czynności:

1. udzielanie podatnikom, płatnikom i inkasentom opinii i wyjaśnień z zakresu ich obowiązków podatkowych i celnych oraz w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami;
2. prowadzenie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, ksiąg podatkowych i innych ewidencji do celów podatkowych oraz udzielanie im pomocy w tym zakresie;
3. sporządzanie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, zeznań i deklaracji podatkowych lub udzielanie im pomocy w tym zakresie;
4. reprezentowanie podatników, płatników i inkasentów w postępowaniu przed organami administracji publicznej i w zakresie sądowej kontroli decyzji, postanowień i innych aktów administracyjnych w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami.

Obecna regulacja znowelizowana 10 czerwca 2010r., nie wprowadza już odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przy prowadzeniu działalności naukowo-dydaktycznej i szkoleniowej, wydawniczej, polegającej na świadczeniu usług informatycznych oraz organizacji i zarządzania w zakresie doradztwa podatkowego i rachunkowości, prowadzenia ksiąg rachunkowych, świadczenia usług doradztwa prawnego, ekonomicznego, finansowego oraz świadczenia usług w zakresie rzeczoznawstwa.*

Art. 43 DorPodU określa podstawę odpowiedzialności doradcy podatkowego za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności doradztwa podatkowego, jednak w zakresie ustalenia przesłanek odpowiedzialności, stwierdzenia szkody i jej naprawienia, ustawa odsyła do regulacji Kodeksu cywilnego.

Doradca podatkowy (czy też podmioty wykonujące czynności doradztwa podatkowego, o których mowa w art. 4 ust. 1 DorPodU) nawiązuje z klientem stosunek zobowiązaniowy podpisując z nim umowę. Powstający stosunek zobowiązaniowy jest podstawą odpowiedzialności za szkodę doradcy podatkowego bądź innych podmiotów uprawnionych do wykonywania czynności z zakresu tego zawodu. Odpowiedzialność ta kształtuje się na zasadach odpowiedzialności za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania (art. 471 KC*). Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależytego wykonanie zobowiązania będzie miała głównie swe źródło w umowie, stąd jako punkt wyjścia należy przyjąć przepisy dotyczące odpowiedzialności kontraktowej. Przesłankami odpowiedzialności kontraktowej doradcy podatkowego będą:

1. poniesienie szkody przez podatnika, płatnika, inkasenta korzystającego z usług doradcy podatkowego lub podmiotu uprawnionego do wykonywania czynności doradztwa podatkowego;
2. szkoda powstała w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez doradcę podatkowego lub podmiot uprawniony do wykonywania czynności doradztwa podatkowego;
3. związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a powstałą szkodą;
4. szkoda powstała z winy doradcy podatkowego lub podmiotu uprawnionego do wykonywania czynności doradztwa podatkowego.

Poniesienie szkody przez podatnika, płatnika lub inkasenta należy interpretować zgodnie z treścią art. 361 § 2 KC. Artykuł ten przewiduje, że „naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł (damnum emergens), oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (lucrum cessans)”. Przyjmuje się, że szkodą jest każdy uszczerbek w prawnie chronionych dobrach, z którym ustawa wiąże powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej. Ustalenia i wielkości szkody dokonuje się za pomocą metody dyferencyjnej (różnicowej), która nakazuje przyjąć za szkodę różnicę między rzeczywistym stanem dóbr poszkodowanego a stanem hipotetycznym, czyli takim jaki istniałby gdyby szkoda nie powstała. Dla zobrazowania przytoczonych reguł można wskazać, że w przypadku wydania przez doradcę podatkowego lub podmiot uprawniony do wykonywania czynności doradztwa podatkowego, błędnej opinii dotyczącej sytuacji zaistniałej w prawie podatkowym, czego konsekwencją jest nieprawidłowe prowadzenie ewidencji i sporządzenie deklaracji, szkoda będzie obejmowała odsetki za zwłokę jako następstwo powstania zaległości podatkowej. Natomiast szkoda może objąć także nakłady, które podatnik poniósł wskutek zastosowania się do błędnej opinii doradcy podatkowego lub podmiotu uprawnionego do wykonywania czynności doradztwa podatkowego, która dotyczyła zdarzenia przyszłego, mającego dopiero zaistnieć.*

 Nienależyte wykonanie czynności doradztwa podatkowego, jako kolejna przesłanka odpowiedzialności za szkodę doradcy podatkowego lub podmiotu uprawnionego do wykonywania czynności tego zawodu, oznacza że czynności doradztwa podatkowego nie były wykonywane z wymaganą sumiennością i rzetelnością przy jednoczesnym uwzględnieniu poprawnego wykonywania zobowiązań. Dokonując oceny zachowania podmiotów wykonujących czynności doradztwa podatkowego, należy wziąć pod uwagę specyfikę zawodu oraz związane z nią wzorce prawidłowego postępowania. Źródła należytej staranności w wykonywaniu zawodu doradcy podatkowego należy szukać w ustawie o doradztwie podatkowym, ponadto jako przejaw wymaganej staranności należy uznać stosowanie się do zasad etyki zawodowej oraz postępowanie zgodne ze złożonym ślubowaniem, umiejętność dokonywania interpretacji obowiązujących przepisów prawa podatkowego, znajomość technik i zasad z zakresu prowadzenia ksiąg podatkowych oraz znajomość orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i sądów administracyjnych.*

Rozdział II zasad etyki zawodowej doradcy podatkowego zatytułowany „Rzetelność zawodowa i niezależność” poświęcony został m.in. wskazaniu prawidłowego postępowania przy wykonywaniu zawodu. W myśl art. 4 zasad etyki, doradca podatkowy wykonuje czynności zawodowe według najlepszej woli i wiedzy, w sposób rzetelny, z zachowaniem należytej staranności. W przypadku doradcy podatkowego, ustawodawca zarówno w przypadku regulacji dotyczącej odpowiedzialności za szkodę jak i używając tego zwrotu w kodeksie etyki zawodowej, ma na myśli staranność zawodową. Staranność zawodowa, to tyle samo co staranność przeciętna, taka jakiej oczekuje się od profesjonalisty.*

 Związek przyczynowy, o którym mowa w art. 471 KC, który ma odpowiednie zastosowanie do przypadku pociągnięcia do odpowiedzialności za szkodę doradcy podatkowego lub podmiotu uprawnionego do wykonywania czynności tego zawodu, istnieje jeżeli powstała szkoda pozostaje w związku przyczynowym z wykonywanymi czynnościami doradztwa podatkowego. Związek przyczynowy zachodzi pomiędzy bezpośrednią przyczyną a szkodą, ale także pomiędzy pośrednią przyczyną a skutkiem w postaci szkody. Zasada ta nazywana tzw. teorią adekwatnego związku przyczynowego  nie będzie miała zastosowania, jeżeli jej istnienie zostanie wykluczone poprzez zgodne porozumienie stron co do tej kwestii w umowie. Jednakże, strony korzystając z prawa do swobody zawieranych umów (art. 353 ze zn. 1*) muszą mieć na uwadze obowiązek ułożenia kwestii umownych w sposób zgodny z normami ustawowymi o charakterze bezwzględnie obowiązującym, zasadami współżycia społecznego oraz ograniczeniami jakie wynikają z samej natury prawa zobowiązań.*

Ostatnią przesłanką odpowiedzialności za szkodę doradcy podatkowego jest powstanie szkody z winy samego doradcy czy podmiotu uprawnionego do wykonywania tego zawodu. Odpowiedzialność, o której mowa oparta jest na zasadzie winy. Z treści art. 471 KC wynika zasada domniemania winy doradcy podatkowego, co oznacza iż to właśnie na nim spoczywa ciężar udowodnienia swojej niewinności poprzez wskazanie, że postępował właściwie i  starannie wykonywał zobowiązania. Zatem nie podjęcie żadnych czynności w celu obrony przez doradcę podatkowego będzie równoznaczne z przyznaniem się do winy.

Wyjątkowo przewiduje się odpowiedzialność doradcy podatkowego opartą na zasadzie ryzyka, a więc niezależną od winy. Dotyczy to odpowiedzialności doradcy podatkowego za działania lub zaniechania osób trzecich. Bowiem doradca podatkowy ponosi odpowiedzialność nie tylko za działania własne, ale także za działania lub zaniechania osób, z pomocą których wykonuje czynności doradztwa podatkowego, lub którym powierza ich wykonanie. Osobami trzecimi będą: osoby zatrudniane przez doradcę podatkowego, współpracownicy. Jednak w ślad za poglądem prezentowanym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, należy przyjąć, że w razie wyrządzenia szkody przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych osobie trzeciej, zobowiązanym do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca.*

Obowiązkowe ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej (OC)